श्रीसंतएकनाथ गाथा - भाग पहिला

श्रीसंतएकनाथ महाराजांची गाथा म्हणजे श्रीकृष्णाच्या अवताराचे मनोवेधक वर्णन.


शिवमाहात्म्य - अभंग ९४५ ते ९८८

९४५

आरोहण ज्याचें नंदीवरी । वामांकी शोभे गिरिजां नारी ॥१॥

त्रिशुळ डमरु शंख कपाल । मस्तकी गंगा चंद्रभाळ ॥२॥

अंकीं षडानन गजवदन । सदा प्रसन्न ज्याचें ध्यान ॥३॥

भुतें वेताळ शोभती । हर्षयुक्त उमापती ॥४॥

अंगीं विभूति लेपन । सदा समाधि तल्लीन ॥५॥

मुखीं रामनाम छंद । एका जनार्दनीं परमानंद ॥६॥

९४६

भोळा कर्पुरगौर भोळे ज्याचें मन । भोळ्या भक्ताधीन धांवेक भोळा ॥१॥

भोळे याचे गळां शोभे रुडमाळा । अर्धांगी तें बाळा पर्वताची ॥२॥

भोळें ज्याचें मन भोळें ज्यांचें ध्यान । भोळें ज्याचे वदन शोभतसे ॥३॥

एका जनार्दनीं प्रेमाचा पुतळा । भरो माझे डोळां सदोदित ॥४॥

९४७

पंचविसांचे दृष्टी । शिवा नाहीं तेथें भेटी ॥१॥

छत्तिसां वेगळा । भरला असें तो निराळा ॥२॥

चाळिसाचे ध्यानीं मनीं । कदा नये शुळपाणी ॥३॥

ऐसे विचारे भागले । तया नाहीं रुप कळलें ॥४॥

एका जनार्दनीं रुप । स्वयं प्रकाश अमूप ॥५॥

९४८

पांच पांचाचा मिळोनि मेळु । सदाशिव म्हणती अमंगळू ॥१॥

कवणा न कळे याचा भावो । शिव साचार देवाधि न कळे याचा भावो ॥२॥

विरुपाक्ष म्हणती भेकणा । परी हा सर्वांग देखणा ॥३॥

एका जनार्दनीं प्रबोधु । शिव नित्य नवा आणि वृद्धु ॥४॥

९४९

श्रवण नयन घ्राण रसन । यमाजीं कोण ज्ञान प्रमाण ॥ महादेव ॥१॥

इंद्रियां अतीत आपण । देखिजें हें ज्ञान कारण ॥ महादेव ॥२॥

जन वन जीवन निरंजन । यामाजीं कवण करुं भजन ॥ महादेव ॥३॥

एका जनार्दनीं जन । तो भजकां तो मुख्य भजन ॥ महादेव ॥४॥

९५०

निर्गुण निराकार अवयवरहित । जो शब्दरुपातीत शिव जाण ॥१॥

चहूं वांचांवेगळा पांचांसी निराळा । तो असे व्यापाला सर्वांघटी ॥२॥

ध्यानीं मनीं नये समाधी साधनीं । तो भक्तांचे ध्यानीं तिष्ठतसे ॥३॥

एका जनार्दनीं नामरुपा वेगळा । परब्रह्मा पुतळा शिव जाणा ॥४॥

९५१

परपश्यंती मध्यमा वेगळा । वैखरीये निराळा शिव जाणा ॥१॥

आदि मध्य अंत न कळे रुपाचा । परता चहूं वांचा शिव जाणा ॥२॥

एका जनार्दनीं जीवांचें जीवन । सर्वां घटीं पूर्ण शिव जाणा ॥३॥

९५२

एक दोन तीन पांचा वेगळा । आहे तो निराळा शिव एक ॥१॥

सात पांच बारा चौदा वेगळा । आहे तो निराळा शिव एक ॥२॥

भेदा अभेदा सोळांसी वेगळा । एका जनार्दनीं निराळा शिव एक ॥३॥

९५३

हृदयीं परमात्मा नांदे परिपुर्ण । तो शिव सनातन पूर्णब्रह्मा ॥१॥

जीव तो गुंतला विषयाचे लक्षीं । शिव सर्वसाक्षीं परब्रह्मा ॥२॥

भाव अभावना जया जैसी पाही । एका जनार्दनीं देहीं परब्रह्मा ॥३॥

९५४

अकार उकार मकारां वेगळां । परब्रह्मा पुतळा शिव एक ॥१॥

अंडज जारज स्वदेज उद्भिजां वेगळा । परब्रह्मा पुतळा शिव एक ॥२॥

प्राण अपान व्यान उदान समान । यांवेगळा जाण शिव एक ॥३॥

पृथ्वी आप तेज वायु आकाश । यांवेगळा भास शिव एक ॥४॥

द्वैता अद्वैता वेगळांचि जाण । एका जनार्दनीं पूर्ण शिव एक ॥५॥

९५५

वेदशास्त्रीं गाईला पुराणीं वर्णिला । तो शिव पाहिला डोळेभरीं ॥१॥

तेणें माझ्या मना होय समाधान । आठवितो चरण वेळोवेळीं ॥२॥

सकळ इंद्रियां झालीं पैं विश्रांती । पाहतां ती मूर्ती शंकराची ॥३॥

एका जनार्दनीं शिव हा भजावा । संसार करावा सुखरुप ॥४॥

९५६

शिव भोळा चक्रवती । त्याचे पाय माझे चित्तीं ॥१॥

वाचे वदतां शिवनाम । तया न बाधी क्रोधकाम ॥२॥

धर्म अर्थ काम मोक्ष । शिवा देखतां प्रत्यक्ष ॥३॥

एका जनार्दनीं शिव । निवारी कलिकाळाचा भेव ॥४॥

९५७

स्वरुप सुंदर अति विशाळ । नेत्रीं निघती अग्निज्वाळ । हृदयावरी सर्पाची माळ । दुष्ट दुर्जना प्रत्यक्ष काळ ॥१॥

वाचे वदे हरहर शब्द । तेणें निरसे भवबंध ॥धृ ॥

माथां जटा शोभे पिंगटवर्ण । मध्यें गंगा वाहे परिपुर्ण । हृदयीं सदा रामध्यान । तयासी पाहतां निवे मन ॥२॥

शिव शिव नाम हें तारक । जया ध्याती ब्रह्मादिक । सिद्ध साधक वानिती अनेक । तया ध्यातां सुख अलोकिक ॥३॥

वामांगीं गौरी सुंदर । तेजें लोपतसें दिनकर । ह्रुदयीं ध्यातां परात्पर । एका जनार्दन तुटे विरझार ॥४॥

९५८

ॐ कार हें मुळ सर्वांचे जाणावें । तेथुनी पहावें वेदशास्त्र ॥१॥

नमन करावें कुळदैवतांसी । मातापितरांसी सर्व भावें ॥२॥

मस्तक ठेवावें संतांचे चरणीं । सदा वसो वाणी शिवनाम ॥३॥

शिव शिव ऐसें उच्चारावें मुखें । जन्ममरण दुःखें नासताती ॥४॥

वायां जाऊं देऊं नये एक क्षण । भक्तीचे लक्षण जाणावें हें ॥५॥

यमधर्म त्याचे पाय पै वंदित । एका जनार्दनीं नित्य नाम गाय ॥६॥

९५९

कर्मे नित्य नैमित्तीक । करावी तीं आवश्यक ॥१॥

तेचि होय शिवपुजा । चित्तशुद्धि ते सहजा ॥२॥

मनःस्थिर तें कारण । करा शंकराचें ध्यान ॥३॥

गुरु होऊनि शंकर । ज्ञान उपदेशीं सत्वर ॥४॥

तेणें अज्ञानाचा नाश । प्राप्त होय अविनाश ॥५॥

एका जनार्दनीं धर्म । ब्रह्माप्राप्तीचे हें वर्म ॥६॥

९६०

ज्ञानाचें जें अधिष्ठान । महादेव एकचि जाण ॥१॥

कर्म उपासना साधन । पैं शिवचि अधिष्ठान ॥२॥

तेथुनी प्राप्त सर्व देवां । मुखीं शंकर वदावा ॥३॥

याकारणें शिवशक्ति । जनहो करा दिनरात्रीं ॥४॥

एका जनार्दनीं शंकर । पावती भवसिंधु पार ॥५॥

९६१

नित्य शिव शिव आठव । तुटेल जन्ममरण भेव ॥१॥

दुजें नाहीं पैं साधन । वाचे वादावा इशान ॥२॥

ऋद्धिसिद्धि पाया लागे । हृदयीं सदाशिव जागे ॥३॥

शंकर हा जया चित्तीं । जवळी तया भुक्ति मुक्ति ॥४॥

एका जनार्दनीं सर्वदा । महादेव वाचे वदा ॥५॥

९६२

सहज नाम आठवितां । यमा पडे धाक सर्वथा ॥१॥

ऐसें शिवनाम समर्थ । कळिकाळ पायां पडत ॥२॥

शुद्ध भावें आठवितां । मुक्ति होय सायुज्यता ॥३॥

ऐशी आहे वेदवाणी । एका शरण जनार्दनीं ॥४॥

९६३

भक्तांचिया मनासरिसा । धांव घाली तो विश्वेशा ॥१॥

ऐसी कृपाळु माउली । शिव अनाथाची साउली ॥२॥

नामीं जडतां सदा मन । आनंदे शिवांचें भजन ॥३॥

एका जनार्दनीं प्रेम । शिवनामें निष्काम ॥४॥

९६४

शिवनामाची कावड खांदीं । आम्हीं घेतली समताबुद्धि ॥१॥

हर हर हर वोळंगा रे भाई । आशा मनिशा तृष्णा सांडुनी पाही ॥२॥

मागें बहुतीं घेतली खांदीं । ते उतरले पैलपार भवनदी ॥३॥

ज्ञानदेव कावड घेतां । सुख समाधान वाटे चित्ता ॥४॥

निवृत्ति सोपान चांगदेव भारी । कावडीचे अधिकारी ॥५॥

एका जनार्दनीं त्यांचा दास । कावड घेतां बहु उल्हास ॥६॥

९६५

ज्ञान वैराग्य कावडी खांदीं । शांति जीवन तयामधीं ॥१॥

शिवनाम तुम्हीं घ्या रे । शिवस्मरणीं तुम्हीं रहा रे ॥२॥

हरिहर कावड घेतली खांदी । भोवती गर्जती संतमांदी ॥३॥

एका जनार्दनीं कावड बरी । भक्ति फरारा तयावरी ॥४॥

९६६

जनार्दनें कृपा केली । माझे खांदी कावड दिली ॥१॥

सांगितला सोपा मंत्र । वाचे वदे हरिहर ॥२॥

बहुत साधनें न करिता । अनायासें आलें होतां ॥३॥

पूर्ण कॄपें जनार्दन । एका जनार्दनीं निजखुण ॥४॥

९६७

मन हें ओढाळ । सदा करी तळमळ ॥१॥

तयालागीं स्थिर करीं । चित्तीं महादेव धरी ॥२॥

तरी तुज होय सुख । येर अवघें तें दुःख ॥३॥

चित्तींची वासना । जंव नाहीं गेली जाणा ॥४॥

एका जनार्दनीं मन । असो द्यावें समाधान ॥५॥

९६८

जन्मा येऊनियां नरा । न करी आयुष्याचा मातेरा ॥१॥

वाचे उच्चारी हरहर । तेणें सुखरुप संसार ॥२॥

शिवनामीं होई रत । सदा समाधान चित्त ॥३॥

म्हणे एका जनार्दन । शिवनामें भरो वदन ॥४॥

९६९

महादेव नाम वदे नित्य मुखें । तेथें सर्व सुखें वसताती ॥१॥

शिवनामें कामक्रोधाचे दहन । त्रिविध ताप शमन पावताती ॥२॥

शिवनामें भुक्ति शिवनामें मुक्ति । चुके यातायाती शिवनामें ॥३॥

ऋद्धिसिद्धि हात जोडती तयासी । मुखीं अहर्निशीं शिव जया ॥४॥

एका जनार्दनीं शिवनाम सार । भवसिंधु पार पावावया ॥५॥

९७०

धन्य धन्य ते जन । जया शिवाचें भजन ॥१॥

हो का नारी अथवा नर । वाचे वदे हरहर ॥२॥

हास्य विनोद कथा । तेणें मोक्ष प्राप्त सायुज्यता ॥३॥

एका जनार्दनीं जपा । शिव शिव मंत्र सोपा ॥४॥

९७१

शिव ऐसा मंत्र सुलभ सोपा रे । जपावा परिकर नित्य नेमें ॥१॥

न बाधिच विघ्न संसाराचें भान । धन्य तें भजन शिवनामें ॥२॥

एका जनार्दनीं नाम शिव ईशान । वदतां घडे पुण्य कोटी यज्ञ ॥३॥

९७२

सर्व साधनांचें सार । वाचे उच्चार शिवनाम ॥१॥

न लगे योगाची कसवटी । शिवनाम उच्चार होटीं ॥२॥

घडे जप तप अनुष्ठान । वाचें वदतां शिव जाण ॥३॥

एका जनार्दनीं सोपें । शिवनामें जाती पापें ॥४॥

९७३

सदाशिव अक्षरें चार । जो जपे निरंतर ॥१॥

तया न बाधी संसार । वाचे वदतां हरहर ॥२॥

ऐसें शिवाचें महिमान । उच्चारितां नोहे पतन ॥३॥

एका जनार्दनीं शिव । वाचे वदतां निरसे भेव ॥४॥

९७४

शिवनाम उच्चारा । तेणें कळिकाळासी दरारा ॥१॥

ऐसा नामाचा महिमा । न कळेचि आगमां निगमां ॥२॥

सकळ मंत्राचें माहेर । शिवमंत्र पंचाक्षर ॥३॥

एका जनार्दनीं वाचे । शिवनाम जपा साचें ॥४॥

९७५

सकळांमध्यें श्रेष्ठ । शिवनाम जें वरिष्ठ ॥१॥

आवडीनें नाम जपा । शिव शिव मंत्र सोपा ॥२॥

ऐसा भक्तांचा अंकित । स्मरतांचि मोक्ष देत ॥३॥

एका जनार्दनीं उदार । देणें त्रिभुवनीं साचार ॥४॥

९७६

पाहोनियां भक्तनाथा । स्वयें दे आपुली कांता ॥१॥

देतां न पाहे मागेंपुढें । उदार त्रिभुवन थोकडें ॥२॥

देणें जयाचें अचाट । म्हणोनि नाम नीलकंठ ॥३॥

एका जनार्दनीं भोळा । पाळों जाणें भक्तलळा ॥४॥

९७७

उत्तम अथवा चांडाळ । न पाहेचि खळाखळ ॥१॥

शरण आलिया तत्त्वतां । तया नुपेक्षी सर्वथा ॥२॥

न म्हणे शुचि अथवा चांडाळ । स्मरणेंचि मुक्तिफळ ॥३॥

ऐसा पतीत पावन । शरण एका जनार्दन ॥४॥

९७८

अनाथाचा नाथ पतीतपावन । हें नामभिदान तया साजे ॥१॥

भाळी अर्धचंद्र जटाजुट गंगा । दरुशनें पापें जातीं ॥२॥

एका जनार्दनीं नाम जपा होटीं । पातकें नाशाकोटी हेळामात्रें ॥३॥

९७९

त्रिभुवनीं उदार । भोळा राजा श्रीशंकर ॥१॥

जे चिंती जया वासना । पुरवणें त्याची क्षणा ॥२॥

यातीं कुळ न पाहे कांहीं । वास कैलासीं त्या देई ॥३॥

एका जनार्दनीं सोपें । शिवनाम पवित्र जपें ॥४॥

९८०

सत्यसत्य ब्रीदावळी । नाम उत्तम हें कलीं ॥१॥

जपतां चार अक्षरें । मुक्ति जगासी निर्धारें ॥२॥

नामें सर्वांवरी सत्ता । ऐसें वदे पैं गीता ॥३॥

तें नाम जपा पावन । शरण एका जनार्दन ॥४॥

९८१

नाम उत्तम पावन । शिव शिव वरिष्ठ जाण ॥१॥

ऐसा पुराणीं महिमा । न कळे वेदशास्त्रां सीमा ॥२॥

जयासाठीं वेवादती । तो शिव स्वयं ज्योती ॥३॥

रुपा अरुपावेगळा । एका जनार्दनीं पाहे डोळां ॥४॥

९८२

सोमवार व्रत एकादशीं करी । त्याचें चरण शिरीं वंदीन मी ॥१॥

शिव विष्णु दोन्हीं एकचि प्रतिमा । ऐसा जया प्रेमा वंदिन त्यासी ॥२॥

सदा सर्वकाळ शिवाचें कीर्तन । आनंदें नर्तन भेदरहित ॥३॥

ऐसा जया भाव सदोदित मनीं । तयाचें चरणीं मिठी घाली ॥४॥

एका जनार्दनीं व्रताचा महिमा । नकळेंचि ब्रह्मा उपरमला ॥५॥

९८३

देखोनिया हरलिंग । जो न करी तया साष्टांग ॥१॥

मुख्य तोचि वैरी । स्वमुखें म्हणतसे हरी ॥२॥

व्रत न करी शिवरात्र । कासयानें होती पवित्र ॥३॥

ऐशियासी यमपुरी । एका जनार्दनीं निर्धारीं ॥४॥

९८४

शिवरात्र व्रत करी यथाविधी । भावें पूजी आधीं शिवलिंग ॥१॥

चुकलें चुकलें जन्माचें बंधन । पुनरागमन नये तेणें ॥२॥

एक बिल्वदळ चंदन अक्षता । पुजन तत्त्वतां सोपें बहु ॥३॥

एका जनार्दनीं पूजितां साचार । इच्छिलें हरिहर पुर्ण करिती ॥४॥

९८५

सकळ देवांचा जनिता । त्रिगुण सत्ता चाळविता ॥१॥

शरण जाता ज्याच्या पायां । सर्व हारपली माया ॥२॥

भेदाभेद निवारिले । सर्व स्वरुप कोंदलें ॥३॥

एका जनार्दनीं शिवें । जीवपणा मुकलों जीवें ॥४॥

९८६

शिवनाम उच्चारी । आळस न करी क्षणभरी । महापापा होय बोहरी । नाम घेतां ॥१॥

शिव शिव नाम । जपे कां रे उत्तम । तेणें नासे भवभ्रम । निःसंदेह ॥२॥

दो अक्षरीं काम । वाचे घेई तूं नाम । आणीक तें वर्म । सोपे नाहीं ॥३॥

एका जनार्दनीं । शिव जप ध्यानीं मनीं । वेद शास्त्र पुराणीं । बोलियेलें ॥४॥

९८७

शिव शिव अक्षरें दोन । जो जपे रात्रंदिन ॥१॥

धन्य तयाचा संसार । परमार्थाचें तेंच घर ॥२॥

सदोदित वाचे । जपे शिव शिव साचें ॥३॥

एका जनार्दनीं शिव । सोपा मंत्र तो राणीव ॥४॥

९८८

ॐ नमोजी शिवा । नमो तुज महादेव करुनी उपकार जीवा । अवतार धरिला ॥१॥

सोपा मंत्र रामनाम । तेणें झालें सर्व काम । साधनांचा श्रम । गोवा उगविअला ॥२॥

बैसनियां दृढासनीं । नाम जपे निशिदीनीं । तयासी अवनीं । सोपी दिसे ॥३॥

बरवें साधन उत्तम । अवघा निवारिला श्रम । गातां तुमचें नाम । वंद्य तिहें लोकीं ॥४॥

जड जीव उद्धरिले । कलिमाजीं सोपें केलें । रामराम जप वहिलें । थोर साधन हें ॥५॥

अवतार धरुनी साचा । उद्धार केला जड जीवांचा । एका जनार्दनीं नामाचा । वाढविला महिमा ॥६॥