श्रीसंतएकनाथ गाथा - भाग पहिला

श्रीसंतएकनाथ महाराजांची गाथा म्हणजे श्रीकृष्णाच्या अवताराचे मनोवेधक वर्णन.


नाममहिमा - अभंग १२४१ ते १२६०

१२४१

निवंत बैसोनि सुखें गाय नाम । भेदाभेद काम परते सांडी ॥१॥

हेचि एक खुण परमार्थ पुरता । मोक्ष सायुज्यता हातां चढे ॥२॥

लौकिक वेव्हार आहे तैसा पाहे । जो जो होत जाये जे जे वेळ ॥३॥

कर्म धर्म त्तत्त्वतां बीज हें सर्वथा । एका जनार्दनीं पुरता योग साधे ॥४॥

१२४२

नाम घेई सदा वाचे । अनंत जन्मांचें दोष जाती ॥१॥

सुलभ सुलभ एक नाम । नाम आराम जपतांची ॥२॥

रानीं वनीं बैसता जनीं । नाम वदनी तो धन्य ॥३॥

एका जनार्दनीं सोपें । हरती पापें जन्माचीं ॥४॥

१२४३

नको कांही आणिक नेम । एक नाम घेई वाचे ॥१॥

तुटे जन्ममरण बाध । हृदयीं बोध ठसावे ॥२॥

न लगे गिरी कडे कपाट । गाम बोभाट करी सुखें ॥३॥

एका जनार्दनीं वर्म । धर्माधर्म घडे नामें ॥४॥

१२४४

नाहीं कधी वाचे नाम । तो अधम न पहाव ॥१॥

होतं त्याचे दरुशन । सचैल स्नान करावें ॥२॥

तयासी ते ऐकता मात । होय घात शरीराचा ॥३॥

ऐसा अधम तो जनीं । नामहीन असतो प्राणी ॥४॥

म्हणोनि नाम आठवावें । एका जनार्दनीं जीवेंभावें ॥५॥

१२४५

नको आणिकांच्या पडुं हावभरी । वांयां रानभरी कां रे रहाशीं ॥१॥

चुकवी पतन उच्चारीं तुं नाम । आणिक नको धाम यापरतें ॥२॥

वेगळें वेगळें चहूं वाचांपरतें आहे । साहांचे तें पाहें न चले कांहीं ॥३॥

अठरांची मती कुंठीत राहिली । एका जनार्दनीं माऊली विठ्ठल देखा ॥४॥

१२४६

हेंचि साचें बा साधन । मुखीं नाम हृदयीं ध्यान ॥१॥

येणे तुटे नाना कंद । पीडा रोग भवछंद ॥२॥

नको ते वाउगी खटपट । मन करी एकनिष्ठा ॥३॥

घडे साधन समाधी । तेथेम अवघी उपाधी ॥४॥

एका जनार्दनीं ध्यान । साधी परमार्थ साधन ॥५॥

१२४७

एक नाम गाये । तेथें सदा सुख आहे ॥१॥

नाम गातांचि वदनीं । उभा असे चक्रपाणी ॥२॥

नामाचिया हाकें । उडी घाली कवतुकें ॥३॥

घात आघात निवारी । उभी राहे सदा द्वारी ॥४॥

एका जनार्दनीं नामासाठीं । धांवे भक्तांचिये पाठीं ॥५॥

१२४८

पशु आणि पक्षी तरले स्मरणें । तो तुम्हा कारणें उपेक्षीना ॥१॥

धरुनि विश्वास आळवावे नाम । सदगद तें प्रेम असो द्यावें ॥२॥

सुखदुःख कोटी येती आणि जाती । नामाविण विश्रांती नाहीं जगीं ॥३॥

एका जनार्दनीं नामाचा प्रताप । नुरेची तेथें पाप वोखदासी ॥४॥

१२४९

सेवेंचे कारण मुख्य तो सदभाव । इतर ते वाव इंद्रिय बाधा ॥१॥

साधन हेंचि साधी तोडी तूं उपाधी । नका ऋद्धिसिद्धि आणिक कांही ॥२॥

नामाचा उच्चार मुख्य हेचि भक्ति । एका जनार्दनीं विरक्ति तेणें जोडें ॥३॥

१२५०

नाहीं जाय भाव पोटीं । तया चावटीं वाटे नाम ॥१॥

परी येतां अनुभव । चुकवी हाव संसार ॥२॥

वेरझारीं पडे चिरा । नाहीं थारा जन्माचा ॥३॥

एका जनार्दनीं खंडे कर्म । सोपें वर्म हातां लागें ॥४॥

१२५१

ब्राह्मण क्षत्रिय वैश्य शुद्र । चांडाळादि अधिकार ॥१॥

एका भावें गावें नाम । सोडोनियां क्रोधकाम ॥२॥

आशा मनशा टाका दुरी । मग इच्छा कल्पना काय करी ॥३॥

एका जनार्दनीं मन । करा देवासी अर्पण ॥४॥

१२५२

वेदांत सिद्धांत पाहतां खटपट । वाउगा बोभाट नामविण ॥१॥

नामें होय भुक्ति नामें होय मुक्ति । नामें वैकुंठप्राप्ति सर्व जीवां ॥२॥

नामेंचि तरले नारदादि योगी । नाम पावन जगीं कीर्ति नामें ॥३॥

एका जनार्दनीं तारक हें नाम । भावसिंधु धाम उतरी नाम ॥४॥

१२५३

जया ठायीं जैसा भाव । प्रगटे देव तैसाची ॥१॥

हा तो जगी अनुभव । नुपेक्षी देव कवणासी ॥२॥

स्त्रियादि हीन याती । नामें तयां उत्तम गती ॥३॥

निंदका वंदका सम । गाता जोडे एकधाम ॥४॥

कृपाळु माऊली । एका जनार्दनीं साउली ॥५॥

१२५४

उपवास पारणें न लगे । आणिक साधन । नामापरतें निधान नाहीं जगीं ॥१॥

म्हणोनि सांडी सांडी काम परतें । वाचेसी आरुतें नाम जपें ॥२॥

नामापरता मंत्र नाहीं त्रिभुवनीं । नाम हें निर्वाणीं तारक जगा ॥३॥

एका जनार्दनीं नाम श्रेष्ठाचें श्रेष्ठ । सर्वांही वरिष्ठ नाम एक ॥४॥

१२५५

रंक बैसतां पालखीसी । उपेक्षी पहिल्या पदवीसी ॥१॥

तैसें नाम मुखी गातां । कोण ब्रह्मा ज्ञान वार्ता ॥२॥

मूळीचे जाहले नाहीं खंडन । वादविवाद अभेदी जाण ॥३॥

एका जनार्दनी शरण । ब्रह्माज्ञानाची कोण आठवण ॥४॥

१२५६

गुणदोष नायकावे कानीं । सदा वाचा नामस्मरणीं ॥१॥

हेंचि परमार्थचें सार । मोक्ष मुक्तिचे भांडार ॥२॥

साधे सर्व योगस्थिती । द्वेष धरुं नये भूतीं ॥३॥

सर्वाठायीं जनार्दन । म्हणोनि वंदावे ते जन ॥४॥

खूण सांगे जनार्दन । एका जनार्दनीं पूर्ण ॥५॥

१२५७

सदा वाचे नामावळी । नित्य जिव्हा ज्याची चाळी । पातकांचे होळी । होत तेणे केली ये ॥१॥

नको ध्यानधारणा आसन । वाचे सदा नारायण । केलिया ऐसा नेम जाण । मेरुसमान सुकृत ॥२॥

उपमा नव्हे तया नरा । जनार्दन तो निर्धारा । एका जनार्दनीं बरा । त्याचा सांगात घडतां ॥३॥

१२५८

गांवढे सहस्त्र ब्राह्मण । तृप्त केलिया भोजन । पुण्यक्षेत्रांचे एकचि जाण । सुकृत तितुकेंचि जोडे ॥१॥

ऐसें पुण्यक्षेत्रांचे दशशतक । तृप्त केलिया पाठक । पाहतां सुकृत । तितुकेंचि जोडे ॥२॥

ऐसे सहस्त्र वेदपाठक । तृप्त केलिया पंडीत एक । पहातां सुकृत । तितुकेंचि जोडे ॥३॥

तैसेच पंडित सहस्त्र एक । तृप्त केलिया संन्यासी देख । तरी तें सुकृत । तितुकेंची जोडे ॥४॥

तैसे सहस्त्र संन्यासी । गणिका एक परमहंसी । पाहतां सुकृतांसी । एक तृप्त केलिया ॥५॥

परमहंसी सहस्त्रगणि । तैसीच ब्रह्माज्ञानाची मांडणी । जोडे सुकृत तृप्तकरणी । एका ब्रह्मावेत्ता ॥६॥

उपमा देता ब्रह्मावेत्यासी । पाहता ब्रह्माडीं नाहीं त्यासी । तृप्त केलिया ब्रह्मावेत्यासी । हरिहर तृप्त ॥७॥

ऐसें वेत्ते अपरंपार । न ये नामधारका बरोबर । नामधारका सादर । पाहें एका जनार्दनीं ॥८॥

१२५९

वेदाभ्यास नको सायास ज्योतिष । नामाचा लेश तेथे नाहीं ॥१॥

बहुत व्युत्पत्ती सांगती पुराण । व्यर्थ स्मरण नाम नाहीं ॥२॥

अनंत हें नाम जयापासुनि जालें । तें वर्म चुकलें संतसेवा ॥३॥

संतांसी शरण गेलिया वांचुनि । एका जनार्दनीं न कळे नाम ॥४॥

१२६०

ज्या नामे पाषाण जळांत तरलें । नाम त्या रक्षिलें प्रल्हादासी ॥१॥

अग्नि विष बाधा नामेंचि निवारीं । गिरीं आणि कंदरें रक्षी नाम ॥२॥

ब्रह्महत्यारी वाल्हा नामेंचि तरला । त्रैलोकीं मिरवला बडिवार ॥३॥

एका जनार्दनीं नामेंचि तरलें । जडजीव उद्धरिलें युगायुगीं ॥४॥