सोमकांत राजाचा अरण्यवास
(गीति)
सूत ऋषींना कथिती, राजानें राज्य दीधलें सूता ।
ब्राह्मणपूजन करुनी, हय, गज धेनू पटादि धन देता ॥१॥
मोठे मोठे पंडित, आणिक सरदार थोर मानकरी ।
राजा परोपरीनें, सर्वांना योग्य योग्य सत्कारी ॥२॥
याउपरी तो राजा, वनवासाचे सुखास हो लाही ।
हें देखुनियां सारें, दुःखानें व्यापिलें जसें कांहीं ॥३॥
सारे दुःखित होउनि, न सुचे त्यांना घरांत उद्योग ।
बाळाचा मातेला, सोसत नाहीं वियोग उद्वेग ॥४॥
राजा वनांत निघतां, सकल प्रजाही तयास अनुसरली ।
युवराज तया मागें, चालुनी अवनी बरीच आक्रमिली ॥५॥
(दिंडी)
बहुत वृक्षांचें एक विपिन होतें । बहुत नामीसें एक तळें होतें ।
तया कांठीं हा सोमकांत राजा । उभा राहुनियां रयत बघे ओजा ॥६॥
रयत पाहुनियां सोमकांत बोले । क्षमा करणें हो बहु प्रमाद झाले ।
मदिय पुत्रावर प्रेम असों द्यावें । मदिय नांवाचें स्मरण असों द्यावें ॥७॥
अतां सर्वांनीं परत घरीं जावें । करिल पालन हा मदिय पुत्र भावें ।
पूर्वकर्मानें भोगणें असे प्राप्त । वना जाणें हें उचित अम्हां प्राप्त ॥८॥
(ओवी)
उदक आपली शीतता । अग्नी आपली उष्णता ।
सूर्य आपली प्रखरता । कधीं नाहीं सोडीत ॥९॥
तैसे राजे प्रजेसी । न सोडिती भरंशीं ।
आम्ही येतों सेवेसी । आपुल्या समागमें ॥१०॥
चंद्रावांचून आकाश । आपुलेवांचून राज्यास ।
शोभा न दिसे नयनांस । तैसें आम्हां वाटतें ॥११॥
अगाध सामर्थ्य तीर्थांमाजी । सेवितां होत देव राजी ।
शरीर कांती होतां ताजी । त्वरित येऊं नगरातें ॥१२॥
ऐसा प्रजेचा भाव पाहुनी । राजा दुःखित होत मनीं ।
प्रजेस पुनःपुनः विनवोनी । नगरीं जाण्या आज्ञापी ॥१३॥
हेमकंठ करुणवचनीं । आपुलें चरण मज अंतरुनी ।
राज्य न रुचे मम मनीं । अहो तात ऐकावें ॥१४॥
(गीति)
राजा पुत्रासि म्हणे, तुजला बहुसाळ मोह होईल ।
ऐसें जाणुन तुजला केला उपदेश मान्य करशील ॥१५॥
बापाच्या आज्ञेस्तव, मातेचा वध करी परशुराम ।
तैसेंच रामचंद्र, सोडुन राज्या करि वनांत आराम ॥१६॥
बापासमान रामा, मानुन आज्ञा वनांत सीतेला ।
सोडियलें सौमित्रें, मानुन परते मदीय आज्ञेला ॥१७॥
पांच अमात्यांपैकीं, तीघांसह राज्य रक्षि धर्मानें ।
तूं हें स्वीकारीं बा, दिधलें हें राज्य सर्व प्रेमानें ॥१८॥
ऐसें निक्षुन वदतां, सकल प्रजानन तसाच राजसुत ।
आणिक अमात्य सारे, परतुन गेले सखेद नगरांत ॥१९॥
जातेसमयीं नृपती पुत्राला वदतसे वरदवाणी ।
चतुरंगसैन्य घेउन, सव्य निघे हेमकंठ तूर्णपणीं ॥२०॥