श्रीचवन ऋषींची भेट
(गीति)
सूत ऋषींना कथिती, राजासह राजपत्नि गमन करी ।
युवराज हेमकंठचि मातेला प्रेमाभाव नमन करी ॥१॥
नमन करुनियां तिजला, माते सोडूं नको असें वदला ।
तुम्हांसह मीं यावें, सेवावें नित्य तात नी तुजला ॥२॥
अपुल्या सेवेपासुनि, जें सुख लाधे तसें न राज्याचें ।
मजकरितां तातांची विनति करी मानतों असें साचें ॥३॥
नाथांना दुःखानें, शोकानें ही बहूत पीडियलें ।
निश्चय त्यांचा जाणुन त्वां परतावें असे मला दिसलें ॥४॥
पुत्रास वदे माता, पतिसेवा ही असे मला इष्ट ।
यासाठीं मी जात्यें, त्वां परतावें असें वदे स्पष्ट ॥५॥
यानंतर पुत्रानें मातेला नमन करुनि तोषविलें ।
नगरामध्यें येउन सकल प्रजेला मुदीतसें केलें ॥६॥
(साकी)
सकल प्रजाही आनंदानें युवराजा सत्कारी ।
युवराजाही प्रजाजनांना नानापरि देकारी ॥७॥
धृ० सुनो सुनों मुनिं हो चरित पुढें ऐका हो ।
हेमकंठ हे राज्य करीती साधुन पुरुषार्थासी ।
प्रजापालनीं दक्ष राहुनी मिळविति कीर्तीसी ॥८॥
इतुकें परिसुनि ऋषिवर्यांनीं सूतांना पुशियेलें ।
सोमकांत हा वनीं जाउनी पुढें काय काय केलें ॥९॥
सोमकांत हा पत्नीसह त्या वनामाजि चाले ।
त्यांच्या पुढती सुबल आणिक ज्ञानगम्य चाले ॥१०॥
परस्परांच्या सुखदुःखातें जाणुन तसेच होती ।
वनोवनीं हे चालत आले एक तडागावरती ॥११॥
त्यांतिल जलचर गजासारखे पाहुन थक्कचि होती ।
निर्मल जल हें सेवुन सारे शांत चित्तसे होती ॥१२॥
(पृथ्वी)
वनांत असती बहू तरुवरादि नाना लता ।
तशाच असती बहू खगकुलादि नाना जथा ।
तशींच असती बहू ऋषिकुलें हि गृहें बांधुनी ।
असें स्थल विलोकुनी पथिक तोषले ते मनीं ॥१३॥
पदीं गमन जाहलें म्हणुन ते बहू श्रांतले ।
म्हणून करिती इथें स्नपन ते मनीं तोषले ।
बहू क्षुधित ते फळें मुळंहि सेवुनी शांतले ।
प्रवासशमनार्थ ते क्षणभरी तिथें बैसले ॥१४॥
(भुंजगप्रयात)
प्रवासामुळें श्रांतला सोमकांत ।
तया झोप आली असे त्या वनांत ।
सुधर्मा सती बैसली पादसेवें ।
फळें शोधण्यासी अमात्यांनिं जावें ॥१५॥
(वसंततिलका)
राणीस भास्कर असा नयनांस भासे ।
तैसाच हा ऋषिकुमार सतेज भासे ॥
कोणी महावरद सिद्ध घरास आला ।
याकारणें मग तिला बहु मोद झाला ॥१६॥
ती त्या बटूस वदते वद कोण मातें ।
जाणे असें कवण काज तुला असे तें ॥
तूं तें वदें कवण बा तुज जन्मदाते ।
ऐसेंपरी वदतसे प्रभुपत्नि त्यातें ॥१७॥
तीतें वदे च्यवन हें मम नाम आहे ।
माझा पिता भृगु-मुनी जवळीच राहे ॥
माता पुलोम वदती जन त्याच नामीं ।
मी नेतसें उदक हें अपुल्याच धामीं ॥१८॥
(भुजंगप्रयात)
सुधर्मा वदे मी असें राजधानी ।
वनांमाजि येणें बहू साळ यत्नीं ॥
घडे पूर्वकर्मी अशी ही अवस्था ।
करी पूर्ण बा हे कृपा ही वनस्था ॥१९॥
जयीं लग्न झालें तईं तीच काया ।
असे चंद्र जैसा तशी कांति हे या ॥
पुढें प्राप्त झाली अशी ही अवस्था ।
करी तूर्ण आतां कृपा ही वनस्था ॥२०॥
(गीति)
राणि चावनापाशी कथिती झाली समस्त वृत्तातें ।
ऐक कृपाळू ताता, प्राक्तन हें विधिवशेंचि लेखावें ॥२१॥
पूर्वी राजा असतां, ऐश्वर्याचा सदैव भोक्ता हो ।
आतां त्यांना तेथें, भीवविती वन-पशूदि भूतें हो ॥२२॥
वन-पशु आणिक भूतें, भक्षिति भीतास बहुत सत्वर तीं ।
पण आतां आम्हांला, भक्षित नाहिंत अशीं कशीं असती ॥२३॥
जे नृपती षड्रस हे, अन्नाचे सेवनांत तृप्त असे ।
त्या नृपतींनीं आतां, कडवट अंबट फळांत तुष्ट असे ॥२४॥
ज्या नृपतींनीं पूर्वीं, भोजनसमयीं बहूत विप्रांस ।
पंक्तीस घेत जावें, नशिबीं आलीं फळें मुळें त्यांस ॥२५॥
पूर्वी पहुडति स्वामी, मउ शैय्येवरि बहूत सौख्यांनीं ।
आतां झोपायासी, स्थान मिळे तें जसें तसें रानीं ॥२६॥
काळाचें चरित पहा ! गहन असे फार फार तें मोठें ।
माझा संशय फिटला , थोरांचें वाक्य हें नसे खोटें ॥२७॥
नाथांच्या शरिराचा, सुगंध चाले दिगंतरीं विलयां
दुर्गंधीनें आतां, सेवित नाहीं कुणींच हे काया ॥२८॥
ज्यांच्याभोंवतिं बैसति पंडित शास्त्री तसेच विद्वान ।
आतां तेथें करिती माशा बसुनी घुगंघुगं गान ॥२९॥
ऐसें वृत्त कथुनियां च्यवनाच्या पद-रजास ती लीन ।
दुःखांतुन मुक्त कधीं होऊं ऐसे उपाय करि कथन ॥३०॥