श्रद्धां भागवते शास्त्रेऽनिन्दामन्यत्र चापि हि ।
मनोवाक्कर्मदण्डं च सत्यं शमदमावपि ॥२६॥
सगुण अथवा निर्गुण । जेथ भगवत्स्वरूपवर्णन ।
कां भगवंत बोलिला आपण । अथवा भगवद्गुणकीर्ति जेथें ॥५०४॥
तें तें राया शास्त्र जाण । आवडे जैसें जीवुप्राण ।
विशेषेंसीं ज्ञानकथन । सप्रेम पूर्ण पढियंतें ॥५०५॥
गुरुमुखें ज्ञानकथा गोड । तेणें श्रीभागवतीं श्रद्धा दृढ ।
श्रवणें पुरे जीवाचें कोड । वोसरे चाड विषयांची ॥५०६॥
जीवीं नाहीं विषयकौतुकें । तरी विषय आवश्यक ।
साधकां होती बाधक । तेणें आत्यंतिक अनुतापु ॥५०७॥
अनिवार विषयावस्था । त्यागिली न वचे निजसत्ता ।
तेणें मुमुक्षूच्या चित्ता । अत्यंत व्यथा अनुतापें ॥५०८॥
नसतां विषयांची अतिप्रीति । स्वतां नव्हे विषयनिवृत्ति ।
ऐशिया साधकांप्रती । निर्णीत शास्त्रार्थीं नेमिला नेमु ॥५०९॥
नाहीं विषयांची आसक्ति । ना नव्हे विषयनिवृत्ति ।
ऐशी जे कां साधकस्थिति । नेमू त्याप्रती शास्त्रें केला ॥५१०॥
जो कां केवळ विषयासक्त । तो कदा न मानी शास्त्रार्थ ।
कां जो झाला जीवन्मुक्त । तोही शास्त्रार्थ मानूनि न मानी ॥५११॥
जैसी मृगजळाची भासे स्थिति । तैसे विषय मुक्तांप्रती ।
त्या विषयांचिये निवृत्ती । कोणते शास्त्रार्थीं मानावा नेमु ॥५१२॥
एवं अत्यासक्त अतिविरक्त । त्यांसी नेमु न चले येथ ।
मुमुक्षूंसीच शास्त्रार्थ । नेमी निश्चित निजनेमें ॥५१३॥
तेथ गुरुशिष्यसंवाद । करितां ज्ञानार्थबोध ।
ते बोधीं बाधी विषयबाध । तत्त्यागीं प्रसिद्ध शास्त्रार्थनेमु ॥५१४॥
मनसा-वाचा-कर्मावरोधु । येणें विषयंचा त्रिविध बाधु ।
त्या तिहींसही त्रिविधु । शास्त्रें अतिशुद्धु नेमिला नेमु ॥५१५॥
( पूर्वश्लोकोत्तरार्धम् ) - मनोवाक्कमदण्डं च सत्यं शमदमावपि ।
मनासी नेमु उपशमाचा । इंद्रियां नेमु तो दमाचा ।
सत्यें नेमिली वाचा । तिहींसही तिहींचा निजनेमु ॥५१६॥
विषयकाम गज दारुण । अहंमदें उन्मत्त पूर्ण ।
देहतारुण्यें अतिघूर्ण । तोडी बंधन विधीचें ॥५१७॥
रवंदी सुहृद राजा गुरु । सोंडां कवळी स्वर्गशिखरु ।
नरकनदीमाजीं अपारु । अतिदुस्तरु बुड्या देत ॥५१८॥
धर्मजळें क्षाळे अवचिता । सवेंचि सलोभ धुळी घाली माथां ।
घोळसी ब्रह्मादिकां समस्तां । अहंममता गर्जतु ॥५१९॥
त्यासी विवेकमहावत जाण । माथां चढों जाणे आपण ।
शास्त्रविधी-अंकुशें पूर्ण । धरिला आवरून करकरितु ॥५२०॥
त्यासी उपशमाचें संरक्षण । वैराग्ययुक्त ठेवूनि जाण ।
दमाचे शृंखळीं आकळून । सत्याचे स्तंभीं पूर्ण विवेकु बांधे ॥५२१॥
मनसा-वाचा-कायिक कर्म । येणें विषयबाधा बाधी परम ।
त्या तिहींसी केला त्रिविध नेम । त्या नेमाचें वर्म ऐक राया ॥५२२॥
आतां शमची ऐशी स्थिती । मनबुद्धयादि चित्तवृत्ती ।
सांडवूनि विषयासक्ती । लावी परमार्थीं प्रबोधूनि ॥५२३॥
पूर्वे उगवतां गभस्ती । आंधारु सांडी त्रिजगती ।
तेवीं गुरुवाक्यें शमाची प्राप्ती । विषयनिवृत्ति मानसिक ॥५२४॥;
बाह्य इंद्रियप्रवृत्ती । ’दमें’ दमोनि गुरुवाक्यस्थिती ।
मग शमाची संगति । आणी निवृत्ती इंद्रियकर्में ॥५२५॥
कन्या प्रतिपाळूनि जैसी । दान देतां जांवयासी ।
त्यागी बापचे कुळगोत्रासी । दमें इंद्रियें तैशीं विषयार्था ॥५२६॥;
झणीं वाचा जाईल विकळ । तिसी ’सत्याच’ महामोकळ ।
देऊनि केली निखळ । अतिअढळ सत्यधूत वाणी ॥५२७॥
"सत्यवादिया ब्रह्मादि वंदिती । असत्या होय अधोगती" ।
ऐसें व्याख्यान जे करिती । तेही वदती असत्य ॥५२८॥
कां रामनामाच्या आवृत्तीं । वाचा धूतली स्मरणोक्तीं ।
ते असत्यामाजीं पुढती । कदा कल्पंतीं बुडेना ॥५२९॥
मंथूनि काढिलें नवनीत । तें पुढती न बुडे ताकांत ।
तेवीं नामें वाचा निर्धूत । असत्य तेथ स्पर्शेना ॥५३०॥
जेवीं लागलेनि रविकरें । घृतकणिका स्वयें विरे ।
तेवीं सत्याचेनि निजनिर्धारें । असत्य चमत्कारें समूळ उडे ॥५३१॥
चंदनाचिया चौफेरीं । काष्ठत्वा मुकती खैर बोरी ।
तेवीं नामाच्या निजगजरीं । वाचेमाझारीं निजसत्य प्रगटे ॥५३२॥
झालेनि अर्कप्रकाशें । खद्योत हारपती जैसे ।
तेवीं रामनामसौरसें । लोपे अनायासें असत्य ॥५३३॥
अंवसेसी प्रतिपदे कुहु । गेलिया बिंब सांडी राहु ।
तेव्हां प्रकाशाचा समूहु । प्रगटे बहु जगामाजीं ॥५३४॥
तेवीं असत्याचेनि आक्रमें । वाचा प्रकाशे सत्यसंभ्रमें ।
जेवीं राजाज्ञाअनुक्रमें । प्रजा स्वधर्में वर्तती ॥५३५॥
सत्यापरतें नाहीं तप । सत्यापरता नाहीं जप ।
सत्यें पाविजे सद्रूप । सत्यें निष्पाप साधक होती ॥५३६॥
एवं काया वाचा आणि मनें । शमदमादिसत्यलक्षणें ।
जो नेमिला त्रिविधविंदानें । त्याचे विषयाचें धरणें तत्काळ उठी ॥५३७॥
ऐसिया स्वार्थलागीं जीवीं । भगवच्छास्त्रीं आवडी करावी ।
परी आणिकां शास्त्रां न लावी । द्वेषभावीं निंदेचें बोट ॥५३८॥
एका स्तुती एका निंदा । करितां आदळे अंगीं बाधा ।
यालागीं निंदानुवादा । साधक कदा नातळती ॥५३९॥
अर्धांगींची लक्ष्मी वंदावी । मा चरणींची गंगा काय निंदावी ।
निजजननी नमस्करावी । काय येरां द्यावी पांपर ॥५४०॥
तरी भज्य भजावें भजनीं । परी निंदा स्तुति सांडूनि दोनी ।
जो निजसत्यें होय मौनी । तैं ब्रह्मज्ञानीं अधिकारु ॥५४१॥
ऐशी न करितां व्युत्पत्ति । न सोशितां हे कष्टस्थिति ।
भावें करितां भगवद्भक्ति । फुकाची मुक्ति हरिभक्तां ॥५४२॥
ते भक्तीची निजस्थिति । राया सांगेन तुजप्रती ।
सुगमत्वें परमात्मप्राप्ति । हरिभक्त पावती तें ऐक ॥५४३॥