श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक २२ वा

भूमेर्भरावतरणाय यदुष्वजन्मा जातः करिष्यति सुरैरपि दुष्कराणि ।

वादैर्विमोहयति यज्ञकृतोऽतदर्हान् । शूद्रान् कलौ क्षितिभुजो न्यहनिष्यदन्ते ॥२२॥

आतां भावी अवतारवार्ता । तुज मी सांगेन नृपनाथा ।

श्रीकृष्णावतारकथा । परमाद्भुता विचित्र ॥५५॥

जो परेहून परात्परु । जो कां अजन्मा अक्षरु ।

जो श्रुतिशास्त्रां अगोचरु । तो पूर्णावतारु 'श्रीकृष्ण' ॥५६॥

जेथें नाममात्र रिघों न लाहे । जेथें रूपाची न लभे सोये ।

ज्या ब्रह्मत्व अंगीं न साहे । तो अवतार पाहें श्रीकृष्ण ॥५७॥

जो वर्णाश्रमांसी नातळे । ज्यासी ईश्वरत्वही वोंविळें ।

जो अज अव्यय स्वानंदमेळें । तो अवतारु स्वलीलें श्रीकृष्णनाथु ॥५८॥

ऐसा गुणधर्मकर्मातीतु । तो अवतारु श्रीकृष्णनाथु ।

प्रगटला यदुवंशाआंतु । स्वयें जगन्नाथु स्व‍इच्छें ॥५९॥

जैसें खळाळ कल्लोळ चंचळ । भासे परी तें केवळ जळ ।

काळी भरडी पांढरी चोळ । परी ते केवळ वसुधाचि ॥२६०॥

जे गोडी नाबदरासीं । तेचि वेगळी रवेयासी ।

तैसा अवतार यदुवंशीं । पूर्णांशेंसीं श्रीकृष्ण ॥६१॥

जैसा दीपु लावितां तत्क्षणीं । सवेंचि प्रगटे तेजाची खाणी ।

तैसा उपजतांचि बाळपणीं । अभिनव करणी स्वयें केली ॥६२॥

जें ब्रह्मादिक देवां नव्हे । तें बाळलीलास्वभावें ।

करूनि दाविलें आघवें । देवाधिदेवें श्रीकृष्णें ॥६३॥

वणवा गिळिला मुखें । पर्वत उचलिला नखें ।

पूतनेचें स्तन विखें । प्याला निजमुखें जीवासगट ॥६४॥

जेणें वत्सहरणमिसें । स्त्रष्टयासही लाविलें पिसें ।

जो वत्सवत्सपवेशें । झाला सावकाशें एकाकी एक ॥६५॥

अघ चिरिला जाभाडा । काळियाच्या कुटिल्या फडा ।

यमलोकीं घेऊनि झाडा । आणिला रोकडा गुरुपुत्र जेणें ॥६६॥

जे प्रजा पीडूनि कर घेती । जयां नावडे धर्मनीती ।

ऐसे राजे भारभूत क्षितीं । नेणों किती निर्दाळिले ॥६७॥

एकां सैन्यें एकां स्वांगें । एकां वधवी आन प्रयोगें ।

एकां गोत्रकलहप्रसंगें । अग्रपूजायोगें एकांसी ॥६८॥

अधर्मा लावील सीक । धर्माचें वाढवील बिक ।

हें अवतारकौतुक । राया तूं आवश्यक देखशील पुढां ॥६९॥

जैं जैं लोटेल अहोरात्र । तैं तैं करील नवें चरित्र ।

तया कृष्णसुखासी पात्र । भक्त पवित्र होतील ॥२७०॥

साधूंसी स्वानंदसोहळा । नित्य नवा होईल आगळा ।

ते श्रीकृष्णाची लीला । देखसी डोळां नृपनाथा ॥७१॥;

तोचि बौद्धरूपें जाण । पुढां धरील दृढ मौन ।

तेव्हां कर्माकर्मविवंचन । सर्वथा जाण कळेना ॥७२॥

तो तटस्थपणें सदा । प्रवर्तवील महावादा ।

तेणें वादमिसें सदा । वाढवील मदा महामोहातें ॥७३॥

मोह उपजवील दुर्घट । एक कर्मीं करील कर्मठ ।

एक होतील कर्मभ्रष्ट । न कळे चोखट निजात्महित ॥७४॥

कैसें माजवील मत । वेद मिथ्या मानित ।

वेदविहिता नातळत । तो जाण निश्चित महामोहो ॥७५॥

मोहें केला सर्वांसी छळ । एकां ज्ञानाभिमान प्रबळ ।

ते कर्म निंदिती सकळ । त्यागिती केवळ जाड्य म्हणौनी ॥७६॥;

ऐशिये वर्ततां मोहस्थिती । पूर्ण कळीची होय प्रवृत्ती ।

तेव्हां नीच ते राजे होती । प्रजा नागविती चोरप्राय ॥७७॥

शूद्राहूनि अतिकनिष्ठ । राजे होती परम श्रेष्ठ ।

वर्णावर्ण करिती भ्रष्ट । अतिपापिष्ठ अधर्मी ॥७८॥

अपराधेंवीण वितंड । भलेत्यांसी करिती दंड ।

मार्गस्थांचा करिती कोंड । करिती उदंड सर्वापहरण ॥७९॥

अबळांचें निजबळ राजा । तो राजाचि स्वयें नागवी प्रजा ।

ऐसा अधर्म उपजे क्षितिभुजां । तें गरुडध्वजा न साहवे ॥२८०॥

जेव्हां स्वधर्माचें जिणें । अधर्में निलाग गांजणें ।

यालागीं श्रीनारायणें । अवतार धरणें 'कल्की' नामा ॥८१॥

तो शस्त्रधारा प्रबळ । नष्ट राजे निर्दाळील सकळ ।

महामोहाचें मूळ । स्वयें समूळ उच्छेदील ॥८२॥;

तेव्हां धर्माची पाहांट फुटे । सत्यासी सत्त्व चौपटे ।

तेव्हां वेदोक्त विधान प्रगटे । स्वधर्मराहाटें राहटती सर्व ॥८३॥