श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक २० वा

आत्मनो गुरुरात्मैव पुरुषस्य विशेषतः ।

यत्प्रत्यक्षानुमानाभ्यां श्रेयोऽसावनुविन्दते ॥२०॥

पश्वादि योनींच्या ठायीं । हिताहितज्ञान असे पाहीं ।

मा पुरुषाच्या पुरुषदेहीं । ज्ञान पाहीं स्फुरद्‌रूप ॥१७॥

जें कर्म करितों मी देहीं । तेणें तरेन कीं नाहीं ।

हें ज्याचे त्याचे ठायीं । स्फुरद्‌रूप पाहीं कळतसे ॥१८॥

सांडूनि अशुभ वासना । जो न करी विषयकल्पना ।

तो आपुला गुरु आपण जाणा । नरकयातना चुकविली ॥१९॥

जो कंटाळला जन्मगर्भासी । मरमरों उबगला मरणासी ।

आधी लागली मानसीं । जन्ममरणासी नासावया ॥२२०॥

आवडी नुपजे स्त्रीपुत्रांसी । निद्रा न लागे अहर्निशीं ।

काळें ग्रासिलें आयुष्यासी । निजहितासी न देखिजे ॥२१॥

तूझीच तूजदेखतां । काळें गिळिली बाल्यावस्था ।

तारुण्याचा ग्रासिला माथा । वार्धक्याभंवता लागला असे ॥२२॥

केवळ वार्धक्याचा जरंगा । त्यासीही काळू लागला पैं गा ।

आयुष्य व्यर्थ जातसे वेगा । हा निजनाडु जगा कळेना ॥२३॥

क्षणक्षणा काळू जातसे व्यर्थ । कांही न साधे जी परमार्थ ।

जन्ममरणांचा आवर्त । पुढें अनर्थ रोकडा ॥२४॥

स्वर्ग नरक कर्म ब्रह्म । चहूं प्राप्तींसी मनुष्यधर्म ।

यालागीं त्यजूनि पापकर्म । मोक्षधर्म धरावा ॥२५॥

नरदेह मोक्षाचा वांटा । वृथा जातसे कटकटा ।

हृदयीं आधी लागला मोटा । विषयचेष्टा विसरला ॥२६॥

प्रत्यक्ष लक्षणें अनित्य । संसारु दिसे नाशवंत ।

यालागीं तो नव्हे आसक्त । होय विरक्त इहभोगीं ॥२७॥

याचिपरी अनुमाना । परलोकभोगभावना ।

आतळों नेदी मना । नश्वर पतना जाणोनि ॥२८॥

कैं कृपा करील गोविंद । कैं तूटेल भवबंध ।

कैं देखेन तो निजबोध । परमानंद जेणें होय ॥२९॥

धांव पाव गा श्रीहरी । कृपा करीं दीनावरी ।

मज उद्धरीं भवसागरीं । भक्तकैवारी श्रीकृष्णा ॥२३०॥

जैसी जीवनावेगळी मासोळी । तैसा बोधालागीं तळमळी ।

प्रेमपडिभराच्या मेळीं । देह न सांभाळी सर्वथा ॥३१॥

एक नेणोनि नरदेहा मुकले । एकीं नव्हे म्हणोनि उपेक्षिले ।

एक ज्ञानगर्वे गिळिले । एक भुलले विषयार्थी ॥३२॥

एक साधनाभिमानें ठकिले । एक करूं करूं म्हणता गेले ।

एक करितां अव्हाटां भरले । करणें ठेलें तैसेंचि ॥३३॥

जरी विवेक कळला मना । तरी न तूटती विषयवासना ।

तेणें संतप्त होऊनि जाणा । नारायणा चिंतितू ॥३४॥

कृष्ण म्हणे उद्धवासी । सविवेक वैराग्य असे ज्यासी ।

तोचि आपुला गुरु आपणासी । विशेषेंसी जाणावा ॥३५॥

त्याचिये निजबुद्धीसी । मीचि विवेकु प्रकाशीं ।

तो स्वयें जाणे निजबोधासी । निजमानसीं विवेकें ॥३६॥

ज्यासी जैसा भावो । त्यासी मी तैसा देवो ।

ये अर्थी संदेहो । उद्धवा पहा हो न धरावा ॥३७॥

उद्धवा येथ केवळ । पाहिजे निजबुद्धि निर्मळ ।

तरी आत्मबोध तत्काळ । होय सफळ सर्वथा । ॥३८॥