श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ३० वा

एवं सञ्जातवैराग्यो विज्ञानालोक आत्मनि ।

विचरामि महीमेतां मुक्तसङ्गोऽनहङ्कृतिः ॥३०॥

देहो निजात्मसाधनीं साधक । तोचि विषयभोगीं बाधक ।

ऐसें देखोनियां देख । केलें निष्टंक वैराग्य ॥८१॥

त्या वैराग्याचेनि बळें । गुरुकृपावचनमेळें ।

विषय‍इंद्रियांचे पाळे । एकेचि वेळें विभांडिले ॥८२॥

अविद्या जंव घ्यावी जीवें । तंव 'अविद्या' येणें नांवें ।

मागें मी विद्यमान नोहे । हेंही अनुभवें जाणीतलें ॥८३॥

ऐशी मिथ्यात्वें अविद्या आतां । चित्प्रकाश पूर्ण लाभे हाता ।

तेणें स्वदेहस्थ अहंता । गेली सर्वथा निःशेष ॥८४॥

ज्ञानसाधन जो निजदेहो । तयाच्या ठायीं वैराग्य पहा हो ।

मा देहसंबंधाचा स्नेहो । कैसेनि राहों शकेल ॥८५॥

ऐसेनि अनुभवें पाहीं । निःसंग मी विचरें मही ।

अहंता स्वदेहीं नाहीं । पुशिलें तें पाहीं सांगितलें राया ॥८६॥

जैं पुरुषाची अहंता गळे । तैं देह अदृष्टयोगें चळे ।

जेवीं सुकलें पान वायुबळें । पडिलें लोळे सर्वत्र ॥८७॥

यालागीं ब्रह्मसाक्षात्कारा । वृत्ति लय पावे जंव वीरा ।

तंववरी जो वैराग्यें खरा । अभंग पुरा पुरुषार्थी तो ॥८८॥

म्हणसी एका गुरूचे ठायीं । तुज सर्वथा विश्वास नाहीं ।

ये अर्थीं सावध होईं । विशद पाहीं सांगेन ॥८९॥

गुरूनें सांगतांचि कानीं । ज्याची वृत्ति जाय विरोनी ।

जेवीं मिळतां लवणपाणी । अभिन्नपणीं समरसे ॥३९०॥

केल्यासी साधकबाधकताबाध । हें बोलणें अतिबद्ध ।

जेवीं निमालियासी वोखद । न पाजवे दुग्ध गर्भस्था ॥९१॥

यापरी त्यासी कर्तव्यता । नाहीं नाहीं गा सर्वथा ।

परी ऐसी हे अवस्था । कदा कल्पांता न लभेचि ॥९२॥

गुरूनें सांगितलें कानीं । स्वरूपाबोध जाला मनीं ।

परी तें न राहेचि निश्चळपणीं । बाह्यदर्शनीं विक्षपू ॥९३॥

आसनीं बैसल्या स्वरूपस्थितीं । आसन सोडिल्या प्रपंचस्फूर्ती ।

ऐशी एकदेशी स्थिती । नातळती निजयोगी ॥९४॥

देह आसनीं निश्चळ । अथवा कर्मीं हो चंचळ ।

परी वृत्ति सर्वदा निश्चळ । तेचि निर्मळ निजयोगी ॥९५॥

परशुरामेंसीं रणांगणीं । भीष्म भिडला निर्वाणबाणीं ।

तोडरीं घातिला जिणोनी । वृत्ति समाधानीं अचंचळ ॥९६॥

करितां निर्वाणयुद्धीं । ज्याची न मोडे समाधी ।

हेंचि साधावया त्रिशुद्धी । चोवीस गुरु विधीं वंदिलें म्यां ॥९७॥

देहनिश्चळत्वें वृत्ति निश्चळ । देहचंचळत्वें वृत्ति चंचळ ।

तरी ते देहबुद्धीचि सबळ । नव्हे केवळ निजबोधू ॥९८॥

होतां प्रपंचदर्शन । वृत्तीसी विक्षेप होय जाण ।

तो विक्षेप करावया छेदन । बहुगुरुसाधन म्यां केलें ॥९९॥

निजगुरूंनीं सांगितल्या अर्था । त्या साधावया परमार्था ।

नाना प्रपंचपदार्था । गुरुसंस्था म्यां केली ॥४००॥

जेथोनिया विक्षेपता । तेचि लाविली गुरुत्वपथा ।

ऐसेनि साधनें साधितां । जग स्वभावतां परब्रह्म ॥१॥

पूर्वी गुरूंनीं बोधिलें नाहीं । तरी पृथ्व्यादिकें बोधितील कायी ।

तोचि निजार्थ साधावया पाहीं । गुरूपायीं प्रवर्तलों ॥२॥