योऽसौ गुणैर्विरचितो देहोऽयं पुरुषस्य हि ।
संसारस्तन्निबंधोऽयं पुंसो विद्याच्छिदात्मनः ॥१०॥
ऐकें पुरुष जो पुरुषोत्तम । ज्या आधीन मायागुणग्राम ।
ज्यासी 'ईश्वर' ऐसा नामधर्म । शास्त्रानुक्रम बोलती ॥९९॥
त्या ईश्वराची जे माया । ज्या उपजविलें नाना कार्या ।
जीव संसारी करावया । भ्रमु वायां वाढविला ॥३००॥
तेथें चैतन्य जें प्रतिबिंबले । तेंचि 'जीव' पणें वाच्य झालें ।
जेवीं थिल्लरीं चंद्रबिंब बुडालें । दिसे नाथिलें मूर्खासी ॥१॥
त्या थिल्लरासी नातळत । चंद्रमा असे गगनीं अलिप्त ।
तैसा आत्मा अविद्यातीत । अविद्या नातळत प्रतिबिंबाला ॥२॥
'अहमिति' प्रथमाध्यासें । सूक्ष्म लिंगदेह मायावशें ।
नाना अनर्थकारी कैसें । वासनासौरसें उपजलें ॥३॥
जरी लिंगदेह झालें सबळ । विषयभोगा दृढ मूळ ।
तरी भोगु नव्हे स्थूळ । सूक्ष्म भूतगोळा स्थूळावला ॥४॥
स्थूळापासोनि स्थूळ देहो । पांचभौतिक घडला पहा हो ।
एवं उभयदेह अभिप्रावो । झाला निर्वाहो या रीतीं ॥५॥
ऐसा उभय देहीं वर्ततां । दृढ लागली देहात्मता ।
तेणें वाढली अहंममता । मी कोण हें तत्त्वतां विसरला ॥६॥
न कळे निजसुखाची गोडी । पडला विषयांचिये वोढी ।
पापपुण्यांचिया जोडी कोडी । पडिली बेडी सुबुद्धा ॥७॥
देहाध्यासें देहधर्म । सत्य मानी वर्णाश्रम ।
मग आचरों लागे कर्म । फळसंभ्रम वांछूनि ॥८॥
राजा चक्रवर्ती निजमंदिरीं । निजेला सुमनशेजेवरी ।
तो स्वप्नीं होऊनि भिकारी । अंत्यजाघरीं अन्न मागे ॥९॥
तेथ कुटका एकु यावया हाता । नीसाची म्हणे राजा रे तूं तत्त्वतां ।
परी मी राजा हें नाठवे चित्ता । स्वप्नीं भिक्षुकता दृढ झाली ॥३१०॥
तैसी विसरोनि निजात्मता । फळें मागे देवां देवतां ।
मी देवांचा देवो तत्त्वतां । हें त्यासी सर्वथा नाठवे ॥११॥
त्या स्वप्नाचेनि अतिअध्यासें । राजा वोसणावे 'मी भिकारी' ऐसें ।
ऐकोनि सेविकां येत हांसें । राजा स्वप्नवशें जल्पतु ॥१२॥
येथ गाढ मूळ अवस्थाघोरें । सर्वांग गडबडी निदसुरें ।
नागवें उघडें न स्मरे । निद्राभरें घोरत ॥१३॥
त्यासी थापटी पुरोहितु । जागा होतां होय विस्मितु ।
मग नागवेपणा आच्छादितु । सांगों लाजतु भिक्षुकता ॥१४॥
तेवीं अविद्या निद्रा उद्भटा । जल्पे मी देही मी करंटा ।
मी संपन्नु मी ज्ञाता मोठा । देहात्मनिष्ठा बडबडी ॥१५॥
तेणें निदसुरपणाचे लाहें । कर्माकर्मांचे पसरी पाये ।
हिताहित कोण पाहे । देहमोहें मोहितु ॥१६॥
तो गाढमूढ अवस्थेआंतु । होता दीर्घसंकल्पें लोळतु ।
लोभें अतिजल्पें जल्पतु । वोसणतु 'मी माझें' ॥१७॥
तेथें दैवयोगें गडबडितु । अवचटें गुरुचरणीं आदळतु ।
निकटता देखोनि कृपावंतु । थापटितु निजबोधें ॥१८॥
'ब्रह्माहमस्मि' ऐसी वाणी । एक वेळ पडली कानीं ।
अविद्या निद्रा गेली पळोनी । तो तत्क्षणीं जागिन्नला ॥१९॥
जागतांचि होय विस्मित । 'मी देह' म्हणतां लाजत ।
देहकर्म देखे निंदित । कर्मातीत ब्रह्म मी ॥३२०॥
होआवया संसारबंधन । यासी अविद्याचि गा कारण ।
तिसी छेदावया जाण । खड्ग तीक्ष्ण ब्रह्मविद्या ॥२१॥
अविद्या निरसी ब्रह्मज्ञान । ते अवश्य ब्रह्माहोनि भिन्न ।
मोडलें म्हणसी अद्वैतपण । तें नव्हे जाण सिद्धांतीं ॥२२॥
प्रपंचु अज्ञानें लाठा । ज्ञानअज्ञानाच्या सत्त्ववाटा ।
फेडिजे कांटेन कांटा । मग खटपटा निमाल्या ॥२३॥
अविद्या जीवबंधनी । ब्रह्मविद्या बंधच्छेदनी ।
या समूळ तुजलागुनी । सांगितल्या दोनी सविस्तर ॥२४॥
तेचि ब्रह्मविद्या जाणा । कैसेनि प्राप्त होय आपणा ।
ते पूर्वपीठ विवंचना । सावधमना परियेसीं ॥२५॥