श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ३ रा

विद्याऽविद्ये मम तनू विद्ध्युद्धव शरीरिणाम् ।

मोक्षबंधकरी आद्ये मायया मे विनिर्मिते ॥३॥

निजबोधें येत बोधा । ब्रह्माहमस्मि स्फुरे सदा ।

ते जाण शुद्ध विद्या । जें अविद्याछेदक ॥९८॥

मी पापी मी सदा निर्दैवो । ऐसा नित्य स्फुरे भावो ।

तेचि सबळ अविद्या पहा हो । जे नाना संदेहो उपजवी ॥९९॥

एकी जीवातें घाली बंदी । एकी जीवाचें बंधन छेदी ।

या दोनी माझ्या अवस्थाशक्ति अनादी । जाण त्रिशुद्धी उद्धवा ॥१००॥

तूं चिन्मात्र चैतन्यघन । चित्‍स्वरूपें वृत्तिशून्य ।

तुज शक्ती कैंच्या जाण । निर्धर्मकपणे सर्वदा ॥१॥

उद्धवा हे आशंका वाया । कारण नाहीं करावया ।

या शक्ती जन्मवी माझी माया । जे न ये आया सुरनरां ॥२॥

सत् म्हणों तरी तत्काळ नासे । असत् म्हणों तरी आभासे ।

जिने नामरूपांचें पिसें । लाविलें असे जगासी ॥३॥

नातुडे संतासंतबोली । माया अनिर्वचनीय जाली ।

तिणें विद्या-अविद्या इये पिलीं । वाढविलीं निजपक्षीं ॥४॥

आजिकाळीं केल्या नव्हती । विद्या अविद्या अनादिशक्ती ।

बंधमोक्षातें भासविती । या दोनी शक्ती मायेच्या ॥५॥

ते माया तूं म्हणसी कोण । तुझी कल्पना ते माया पूर्ण ।

बद्धमुक्तता स्फुरण । तीमाजीं जाण स्फुरताति ॥६॥

बंधमोक्षांची राहती स्थिती । ते मी सांगेन तुजप्रती ।

ऐक उद्धवा निश्चितीं । यथानिगुतीं निवाडें ॥७॥

स्वप्नीं न देखे आराधन । ज्यासी नाहीं माझें भजन ।

अविद्या त्यामाजीं संपूर्ण । प्रबळ जाण वाढत ॥८॥

तो माझ्या ठायीं अतिसादर । भजनशीळ आठौ प्रहर ।

तेंचि ब्रह्मविद्येचे घर । तेथें निरंतर ते वाढे ॥९॥

जेथ माझ्या भजनाचा उल्हासू । तेथ अविद्येचा निरासू ।

तोचि ब्रह्मविद्येचा प्रवेशू । हा अतिविश्वासू भक्तांचा ॥११०॥

येथ बद्धाचें कारण । आणि मोक्षाचें साधन ।

भक्तीचें दृढ स्थापन-। अर्थास्तव जाण बोलिलों ॥११॥

ज्या बंधमोक्षा दोनी वृत्ती । त्या तूं मायेच्या म्हणसी शक्ती ।

तेव्हां माया जाली मोक्षदाती । हें केवीं श्रीपति घडेल ॥१२॥

जरी माया जाली मोक्षदाती । तरी कां करावी तुझी भक्ती ।

हेंचि सत्य गा श्रीपती । सांग निश्चितीं निवाडू ॥१३॥

कृष्ण म्हणे उद्धवासी । स्वयें चलन नाहीं छायेसी ।

तेवीं सामर्थ्य नाहीं मायेसी । केवीं मोक्षासी ते देईल ॥१४॥

जो मायेचा नियंता । तो विष्णु मोक्षाचा दाता ।

तोडूनि जीवाची बद्धता । सायुज्यता देतसे ॥१५॥

म्हणसी अविद्या-कामकर्मादृष्टें । जीवासी बंधन लागे मोटे ।

तें ब्रह्मविद्या-निष्कर्में तुटे । हा बोध करी नेटें गुरु श्रुतिद्वारा ॥१६॥

येथ विष्णु काय जाला कर्ता । मा तो होईल मोक्षदाता ।

हे विकल्पाची वार्ता । न घडे सर्वथा उद्धवा ॥१७॥

गुरुरूपें विष्णु जाण । श्रुत्यर्थ विष्णूचि आपण ।

शमदमादि साधन । तेंही जाण विष्णूचि ॥१८॥

शिष्यबुद्धीसी बोधकता । विष्णूचि जाण तत्त्वतां ।

यापरी गा निजभक्तां । मोक्षदाता श्रीकृष्ण ॥१९॥

त्या मोक्षाचा जो परिपाक । ते समाधि श्रीविष्णूचि देख ।

समाधीचें समाधिसुख । आवश्यक श्रीविष्णू ॥१२०॥

परमात्मा परिपूर्ण । तो मी विष्णु ब्रह्मा सनातन ।

भक्तभवपाशमोचन । कृपाळू जाण करीतसें ॥२१॥

गतश्लोकींचेनि अनुवादें । शरीरिणाम् येणें पदें ।

जीवासी बद्धपण उद्‍बोधे । तेंही विनोदें निवारितो ॥२२॥

एकाशीच बद्धमुक्तता । घडे न घडे तत्त्वतां ।

या उद्धवाच्या प्रश्नार्था । विशद आतां करीतसे ॥२३॥