श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ४ था

एकस्यैव ममांशस्य जीवस्यैव महामते ।

बन्धोऽस्याविद्ययानादिर्विद्यया च तथेतरः ॥४॥

रितीवाढी असे अग्नीसी । तेथ फुणगे उसळले आकाशीं ।

रितीवाढी नाहीं स्वरूपासी । असंभाव्यासी ठावो कैंचा ॥२४॥

जेणें पाविजे निजबोधातें । ते बुद्धी उद्धवापाशीं वर्ते ।

यालागीं कृष्ण म्हणे महामते । उद्धवातें अतिप्रीतीं ॥२५॥

अतिप्रीतीं पुरस्करून । उद्धवासी म्हणे सावधान ।

ये श्लोकींचा अर्थ गहन । ते धारणा जाण धरावी ॥२६॥

यालागीं कृष्णजगजेठी । उद्धवाची पाठी थापटी ।

अतिगुह्याची गुह्य गोष्टी । तुझे कृपेसाठीं मी बोलतों ॥२७॥

पाठी थापटावयामिसें जाण । करीत स्वशक्तिसंचरण ।

तेणें अद्वयबोधलक्षण । उद्धवासी जाण प्रकाशी ॥२८॥

जीव एकचि त्रिजगतीं । हें जाण उद्धवा निश्चितीं ।

जेवीं नाना दीपांचिया दीप्ती । तेजाची ज्योति अभिन्न ॥२९॥

दोनी दीप एक होती । तैशी टिवळीं ऐक्या न येती ।

जडत्वापाशीं भेदप्राप्ती । ऐक्यवृत्ती अजडत्वीं ॥१३०॥

चंदनकुटके बहुवस । परी सर्वीं एकुचि सुवास ।

तेवीं जीवरूपें मी अविनाश । परमपरेश आभासे ॥३१॥

जीवरूपें तूं श्रीकृष्ण । हें सत्य मानावें वचन ।

तैं भवपाशादि बंधन । तुजचि जाण आदळलें ॥३२॥

ऐशी कल्पिसी जरी वार्ता । ते मज न घडे गा सर्वथा ।

जेवीं शरीरासी प्राण चाळिता । शरीर‍अवस्था त्या नाहीं ॥३३॥

लिंगशरीरीं स्वयंभ । जीव तो मदंशें प्रतिबिंब ।

त्यासी देहादि बंधनभाव । मिथ्या विडंब आभासे ॥३४॥

घटें आवरिला अवकाश । त्या नांव म्हणती घटाकाश ।

घटभंगें त्या नव्हे नाश । तेवीं मी अविनाश जीवत्वीं ॥३५॥

थिल्लरीं प्रतिबिंबला सविता । तो गगन सांडोनि थिल्लराआंतौता ।

नाहीं रिघाला तत्त्वतां । तेंवी मी जीवत्वा अलिप्त ॥३६॥

रवि छिल्लरीं बिंबला दिसे । तेवीं मी लिंगदेहीं आभासें ।

मिथ्या तेथींचें भोगपिसें । तें बंधन कैसें मज लागे ॥३७॥

येथें बोलणें न लगे बहु । प्रतिबिंबा नांव जीवू ।

मुख्य बिंब तो मी शिवु । विशद उगवू हा जाण ॥३८॥

तलाव विहिरीं नाना थिल्लरीं । सूर्यु प्रतिबिंबे त्यांमाझारीं ।

तितुकीं रूपें दिवाकरीं । पाहतां अंबरी तंव नाहीं ॥३९॥

तैसें एकाही जें अनेकत्व । तें मिथ्या जाण जीवत्व ।

हें भागवताचें निजतत्त्व । शुद्ध सत्त्व ज्ञानाचें ॥१४०॥

थिल्लरीं प्रतिबिंबला सविता । चंचल निश्चल मळिणता ।

हे थिल्लराचे गुण तत्त्वतां । प्रतिबिंबमाथां मानिती ॥४१॥

तेवीं शिवासी बाधकता । पाहतां नाहीं गा सर्वथा ।

हें अविद्याकार्य तत्त्वतां । जीवाचे माथां मानिती ॥४२॥

एवं मिथ्या जीवभेद सर्वथा । त्यासी बद्धता आणि मुक्तता ।

विद्या अविद्या निजपक्षपाता । दावी तत्त्वतां निजकर्में ॥४३॥

त्या जीवाभासासी प्रस्तुत । नित्यबद्ध नित्यमुक्त ।

एकासी दोनी अवस्था येथ । असे दावित विद्या अविद्या ॥४४॥

जेवीं जळीं बिंबला सविता । त्या जळाची चंचळनिश्चळता ।

या प्रतिबिंबासीच अवस्था । मुख्य सविता ते नेणें ॥४५॥

तेवीं जीवांची बद्धमुक्तता । परमात्म्यासी न लगे सर्वथा ।

जेवीं का अंधारींच्या खद्योता । न देखे सविता कल्पांती ॥४६॥

जळीं आकाश दिसे बुडालें । परी तें कांही झालें नाही वोलें ।

तेवीं अविद्येसी अलिप्त ठेलें । असें संचलें निजरूप ॥४७॥

एक बद्ध एक मुक्त । हें जीवाचिमाजीं भासत ।

तेंही मी सांगेन निश्चित । सावचित्त परियेसीं ॥४८॥

सहस्त्रघटीं जळ भरितां । एकचि सहस्त्रधा दिसे सविता ।

तेथ येचि घटींची जी अवस्था । त्या घटस्था लागेना ॥४९॥

तेथ जो घट होय चंचळू । त्यांतील प्रतिबिंब लागे आंदोळूं ।

परी दुजे घटीं जें निश्चळू । तें नव्हें चंचळू याचेनि ॥१५०॥

तेथ एकें दैवबळें । सूक्ष्म छिद्रें घटे जळ गळे ।

तें प्रतिबिंब निजबिंबीं मिळे । येर सकळें तैसींचि ॥५१॥

तेवीं गुरुकृपाउजियेडें । ज्याचें लिंगदेह विघडे ।

त्यासी परमात्म्यासी ऐक्य घडे । येर ते बापुडे देहबंदीं ॥५२॥

हेंचि निरूपण पुढें । श्लोकसंगती सुरवाडें ।

तें मी सांगेन वाडेंकोडें । अतिनिवाडें निश्चित ॥५३॥