सुपर्णावेतौ सदृशौ सखायौ यदृच्छयैतौ कृतनीडौ च वृक्षे ।
एकस्तयोः खादति पिप्पलान्नम् अन्यो निरन्नोऽपि बलेन भूयान् ॥६॥
सुपर्ण म्हणता पक्षी । ये वृक्षींचा जाय ते वृक्षीं ।
तैसा देही देहांतरातें लक्षी । यालागीं पक्षी म्हणिजेत ॥५९॥
पक्ष्यांच्या ऐसियाच गती । हा देह सांडूनि त्या देहा जाती ।
पक्षी म्हणावया हे उपपत्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥१६०॥
एवं आत्मा देहाहूनि भिन्न । तें सांगितलें उपलक्षण ।
देहात्मवादाचें खंडन । प्रसंगी जाण दाखविलें ॥६१॥
आत्मा देह सर्वथा न घडे । देहबुद्धी धरणें तें तंव कुडें ।
हें उद्धवासी फाडोवाडें । निजनिवाडें दावित ॥६२॥
देहबुद्धीचिया पोटी । जन्ममरणांचिया कोटी ।
स्वर्गनरकांची आटाटी । देहबुद्धि गांठी जीवशिवपणें ॥६३॥
दोघेही चिद्रूपें सारिखे । कधी नोहे अनासारिखे ।
अनादि हे दोघे सखे । अतिनेटके जिवलग ॥६४॥
काळें अकाळें सकाळें । नव्हती येरयेरांवेगळे ।
एकत्र वर्तती खेळेमेळें । निजप्रांजळें सख्यत्वें ॥६५॥
प्रभा दीपु दवडीना वेगळा । दीपु प्रभेसी नव्हे निराळा ।
तेवीं जीवशिवांचा मेळा । एकत्र स्वलीळा नांदती स्वयें ॥६६॥
जीवु इच्छी जें जें कांहीं । तें तें वासनेसरिसें पाहीं ।
ईश्वर पुरवी सर्वही । विमुख कांही हों नेणें ॥६७॥
अंतकाळीं जें जीव मागे । तें अलोट ईश्वर देवों लागे ।
आणि ईश्वरआज्ञेचेनि योगें । जीवु सर्वांगें वर्तत ॥६८॥
ईश्वरआज्ञा त्रिशुद्धी । जीवें जीव सर्वस्वें वंदी ।
होय नव्हे न म्हणे कधीं । अभिनव सिद्धी सखेपणाची ॥६९॥
नवल सख्यत्वाची परी । ईश्वर जैसें जैसें प्रेरी ।
जीवु तैसें तैसें करी । निमेषभरी ढळेना ॥१७०॥
निमेष आंरभोनि जन्मवरी । जीवु ईश्वराची आज्ञा करी ।
ईश्वरु जीवाचा साहाकारी । परस्परीं निजसख्ये ॥७१॥
अत्यंत अडलेपणें । ईश्वरासी धांव धांव म्हणे ।
तो तत्काळ पावे धांवणें । करी सोडवणें जीवाचें ॥७२॥
एवं शिवाचे आज्ञे जीवु राहे । जीवपण गेलिया शिवीं समाये ।
जीवालागीं हा शिवपणा वाहे । येरवीं राहे सांडूनि ॥७३॥
ऐसें सखेपण यांचें । केवीं अनुवादवे वाचें ।
उद्धवा हें मीचि जाणें साचें । या सखेपणाचें सौजन्य ॥७४॥
जीव ईश्वराआधीन । हें दृढ केलें संस्थापन ।
अनीश्वरवादाचें खंडण । प्रसंगें जाण दाविलें ॥७५॥
अनीश्वरवादु खंडितां । खंडिली कर्मपाखंडवार्ता ।
कर्मपाखंडाच्या मता । ईश्वरता न मानिती ॥७६॥
म्हणती चित्तधर्म ईश्वरासी । तंव चिद्रूपता स्थापूनि त्यासी ।
निराकारिलें चित्तधर्मासी । अनायासीं चिद्रूपें ॥७७॥
नानापरीचें अतिचिंतन । त्याचि नांव चित्त जाण ।
चित्तेंवीण निश्चळपण । तेंचि चैतन्य उद्धवा ॥७८॥
धर्माधर्म न विचारितां । म्हणती ईश्वरु मोक्षदाता ।
हे भक्तपाखंडी कथा । स्थापूनि चिद्रूपता निवारी ॥७९॥
टिळे माळा मुद्राधारणें । लावूनि संतांसीं निंदिलें जेणें ।
पाप राहटे भक्तपणें । त्यासी नारायणें नुद्धरिजे ॥१८०॥
अंतरींचें सर्व जाणता मी । यालागीं नांवें अंतर्यामी ।
तो शाब्दिकवचनधर्मी । चाळविला अधर्मी केवीं जाये ॥८१॥
मी ज्ञानस्वरूप तत्त्वतां । सर्वद्रष्टा सर्वज्ञाता ।
तो मी धर्माधर्म न विचारतां । मोक्षदाता हें न घडे ॥८२॥
धरोनियां भक्तभावो । पाप राहाटे जो स्वयमेवो ।
याचि नामीं दांभिक पहा हो । त्यातें देवो नुद्धरी ॥८३॥
सदृशौ आणि सखायौ । धरोनि या पदांचा अन्वयो ।
पाखंडमात्रातें पहा हो । स्वयें देवो उच्छेदी ॥८४॥
निरसोनि नाना मतांतरें । स्वमत करावया खरें ।
श्लोकींचीं पदें अतिगंभीरें । शारङ्गधरें वर्णिलीं ॥८५॥
ते दोनी मिळोनियां पक्षी । नीड केलें देहवृक्षीं ।
वृक्ष म्हणिजे कोणे पक्षीं । तीहीं लक्षीं लक्षणें ॥८६॥
जननीउदर तेंचि आळ । पित्याचें रेत बीज सकळ ।
गर्भाधान पेरणी केवळ । संकल्पजळ वृद्धीसी ॥८७॥
सोहंभावाचा गुरू अंकुरु । त्रिगुणभूमीं तिवना डीरु ।
कोहंभावें वाढला थोरू । वृक्ष साकारू तेणें जाला ॥८८॥
करचरणादि नाना शाखा । प्रबळबळें वाढल्या देखा ।
अधऊर्ध्व नखशिखा । वृक्षाचा निका विस्तारू ॥८९॥
तया देहबुद्धीचीं दृढ मूळें । विकल्प-पारंब्या तेणें मेळें ।
भूमी रुतल्या प्रबळबळें । कामाचे कोंवळे फुटती कोंब ॥१९०॥
तेथ कर्मांचीं पानें । निबिड दाटलीं अतिगहनें ।
मोहममतेचे घोंस तेणें । सलोभपणें दाटले ॥९१॥
ज्या उंचावल्या थोर शाखा । त्या फळीं फळोनि सुखदुःखां ।
उतरल्या जी अधोमुखा । अधःपतनें देखा लोळती ॥९२॥
ऐशिया वृक्षामाजीं जाण । अतिगूढ गुप्त गहन ।
नीड केलें हृदयस्थान । जीवशिव आपण बैसावया ॥९३॥
जेथ जीवपरमात्मा वसती । तरी देहाची जाली सत्य प्राप्ती ।
ऐसें कोणी कोणी म्हणती । तें मत श्रीपति निराकारी ॥९४॥
पुरुषासवें लटकी छाया । तोडितां मोडितां नाडळे घाया ।
तैसी अनिर्वचनीय माझी माया । तेणें यदृच्छाया नीड केलें ॥९५॥
जेवीं स्वप्नगृहाचारु निद्रिता । तेवीं जीवात्मा नीडीं वसता ।
हें मायामय सर्वथा । नव्हे वस्तुतां साचार ॥९६॥
येणें निरूपणें गोविंदू । नैयायिक मताचा कंदू ।
समूळ केला त्याचा उच्छेदु । देहसंबंधू मिथ्यात्वें ॥९७॥
ऐसियाही या वृक्षासी । जन्मादि निमेषोन्मेषीं ।
काळु छेदीतसे अहर्निशीं । बाळादि वयसांसी छेदकू ॥९८॥
तया वृक्षाचीं फळें । तुरटें तिखटें तोंडाळें ।
पक्के अपक्के सकळें । ज्यांसी पिप्पलें म्हणताति ॥९९॥
त्या दों पक्ष्यांमाजीं तत्त्वतां । जो जीवपणें बोलिजेता ।
तो या कर्मफळांचा भोक्ता । जीं नाना व्यथादायकें ॥२००॥
जीं फळें खातां पोट न भरे । खादल्या दारुण दुर्जरें ।
जेणें भवचक्रीं पडोनि फिरे । तरी अत्यादरें सेवितू ॥१॥
दुजा फळें खातां खुणा वारी । जीवासी त्या फळाची गोडी भारी ।
अखंड जाहला फळाहारी । वारिलें न करी शिवाचें ॥२॥
फळें सेविता अहर्निशीं । तिळभरी शक्ति नाहीं जीवासी ।
अशक्त देखोनियां त्यासी । काळ पाशीं बांधितु ॥३॥
जो इयें सेवी कर्मफळें । तो तत्काळ बांधिजे काळें ।
दुजा कर्मफळा नातळे । त्यातें देखोनि पळे कळिकाळू ॥४॥
जो कर्मफळातें न सेवितू । तो ज्ञानशक्तीनें अधिक अनंतू ।
सदा परमानंदें तृप्तू । असे डुल्लतु स्वानंदें ॥५॥
उद्धवासी होय निजबोधू । यालागीं जीवशिवांचा भेदू ।
अत्यादरें सांगें गोविंदू । निजात्मबोधु प्रांजळु ॥६॥