यस्य स्युर्वीतसङ्कल्पाः प्राणेन्द्रियर्ननोधियाम् ।
वृत्तयः स विनिर्मुक्तो देहस्थोऽपि हि तद्गुणैः ॥१४॥
विद्यमान देहीं असतां । देहस्थ गुण नातळती मुक्ता ।
पापपुण्यादि हे कथा । सुखदुःखवार्ता तो नेणे ॥३८॥
सांडिल्या संकल्पविकल्पांसीं । कल्पांतींही नातळे त्यासीं ।
जेवीं कां ओकिल्या ओकासी । परतोनि कोणासी न घेववे ॥३९॥
यालागीं मन बुद्धि इंद्रिय प्राण । मुक्ताचीं जालीं संकल्पशून्य ।
याचिलागीं पाप पुण्य । न लगे जाण मुक्तासी ॥४४०॥
इंद्रियीं विषयक्रीडन । करितां संकल्पशून्य ।
मुक्तासी मनपणें नाहीं मन । वृत्तिशून्य यालागीं ॥४१॥
बाळक लेणया प्रमाण नेणे । तरी अंगीं शोभे लेइलेपणें ।
तेवीं कर्में विगुंतलीं करणें । मुक्त अकर्तेपणें अलिप्त ॥४२॥
संकल्पविरहित विहार । तोचि मुक्त जाण पां साचार ।
कथं विहरति हें उत्तर । थोडेनि फार सांगितलें ॥४३॥
म्यां सांगितलीं जीं जीं लक्षणें । तीं तीं मुक्ताचि मुक्तुच जाणे ।
आणिकासी व्युत्पत्तिपणें । मुक्त जाणणें हें न घडे ॥४४॥
सकळ वेदशास्त्रसंपन्न । त्यासीही मुक्त न कळे जाण ।
देहीं असे ज्यासी देहाभिमान । त्यासी मुक्तलक्षण कळेना ॥४५॥
म्यां बोलिले लक्षणांची पोथी । साक्षेपें घेऊनि हातीं ।
जर्ही हिंडिन्नला त्रिजगतीं । तर्ही मुक्ताची स्थिति कळेना ॥४६॥
जेणें साचार मुक्त जाणितला । तोही सत्य जाण मुक्त झाला ।
अनुमानयोग्यतेच्या बोला । मुक्तु जाणवला हें मिथ्या ॥४७॥
जेणें सूर्य देखिला यथार्थता । तो जग देखे तत्प्रकाशता ।
जेणें मुक्त जाणितला तत्त्वतां । तो नित्यमुक्तता जग देखे ॥४८॥
तेथ हा मुक्त हा बद्ध । देखणें हें अतिअबद्ध ।
ऐसें देखती ते महामंद । अज्ञानांध अज्ञानी ॥४९॥
मुक्तु न कळे सर्वथा । ऐसें बोलणें ऐकतां ।
उद्धवासी हो लागली चिंता । तें कृष्णनाथा कळों सरलें ॥४५०॥
मागां सांगितलीं मुक्तलक्षणें । तीं मुक्ताचीं मुक्तचि जाणे ।
लौकिकीं मुक्त कळे जेणें । तींही लक्षणें परियेसीं ॥५१॥
आश्वासावया उद्धवाचें मन । मुक्ताचें जाण तें लक्षण ।
सांगेन म्हणे श्रीकृष्ण । येरू सावधान सर्वस्वें ॥५२॥
कळतीं मुक्ताचीं लक्षणें । उद्धवु ऐकावया उदित मनें ।
तें जाणोनियां श्रीकृष्णें । विचित्र निरूपणें निरूपी ॥५३॥