श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक २३ वा

श्रद्धालुर्मे कथाः श्रृण्वन् सुभद्रा लोकपावनीः ।

गायन्ननुस्मरन् कर्म जन्म चाभिनयन् मुहुः ॥२३॥

करितां माझी कथा श्रवण । काळासी रिगमू नाहीं जाण ।

इतरांचा पाडू कोण । कर्मबंधन तेथें कैंचें ॥७००॥

जो हरिकथेनें गेला क्षण । तो काळासी नव्हे प्राशन ।

काळसार्थकता त्या नांव जाण । जैं श्रद्धाश्रवण हरिकथा ॥१॥

परीस कथेचें महिमान । श्रद्धायुक्त करितां श्रवण ।

तिहीं लोकींचे दोषदहन । अक्षरें जाण होतसे ॥२॥

ऐक श्रद्धेचें लक्षण । करितां हरिकथाश्रवण ।

ज्याचें अर्थारूढ मन । श्रद्धाश्रवण त्या नांव ॥३॥

श्रवण ऐकोनि नास्तिक । देवोचि नाहीं म्हणती देख ।

आहे म्हणती ते पोटवाईक । आम्हांसी निःशेख ठाकेना ॥४॥

या नास्तिका देवोनि तिळोदक । ज्याचें वाढलें आस्तिक्य देख ।

श्रद्धा त्या नांव अलोलिक । अगाध सुख तीमाजीं ॥५॥

श्रवणीं ध्यानीं अंतराय । लय विक्षेप कषाय ।

कां रसस्वादुही होय । हे चारी अपाय चुकवावे ॥६॥

ऐकताहीं हरिकथा । विषयचिंतनीं गोडी चित्ता ।

ते श्रद्धा नव्हे गा सर्वथा । मुख्य विक्षेपता ती नांव ॥७॥

हावभावकटाक्षगुण । सुरतकामनिरूपण ।

तेथ ज्याचें श्रद्धाश्रवण । रसस्वादन त्या नांव ॥८॥

हरिकथेपाशीं बैसला दिसे । परी कथेपाशीं मनही नसे ।

चित्त भंवे पिसें जैसें । तो कर्मठवसे विक्षेपु ॥९॥

नातरी नाना उद्वेगें । ऐकतां कथा मनीं न लगे ।

कां कथेमाजीं झोंप लागे । तो जाणावा वेगें लयविक्षेपू ॥७१०॥

श्रवणीं ध्यानीं बैसल्यापाठीं । सगुण निर्गुण कांहीं नुठी ।

निळें पिंवळें पडे दिठी । गुणक्षोभ त्रिपुटीं कषाय ॥११॥

श्रवणीं ध्यानीं हे अवगुण । तैसाचि त्रिविध प्रेमा जाण ।

तो वोळखती विचक्षण । ऐक लक्षण सांगेन ॥१२॥

महावीरांचें शौर्यपण । ऐकोनि युद्ध दारुण ।

अत्यंत हरिखें उल्हासे मन । तो प्रेमा जाण राजस ॥१३॥

दुःखशोकांची अवस्था । कां गेल्यामेल्यांची वार्ता ।

अत्यंत विलापाची कथा । ज्यासी ऐकतां न संठे ॥१४॥

नेत्रीं अश्रूंचिया धारा । स्फुंदनें कांपे थरथरां ।

प्रेमविलाप अवसरां । तो जाण खरा तामसू ॥१५॥

सगुणमूर्तीची संपदा । शंख चक्र पद्म गदा ।

पीतांबरधारी गोविंदा । ऐकोनि आनंदा जो भरे ॥१६॥

नेत्रीं आनंदजीवन । हृदयीं न संठें स्फुंदन ।

कृष्णमय जालें मन । तो प्रेमा जाण सात्त्विक ॥१७॥

यावरी जो प्रेमा चौथा । अतर्क्य तर्केना सर्वथा ।

उद्धवा तूं मजलागीं पढियंता । तोही आतां सांगेन ॥१८॥

तुझ्या भावार्थाची अवस्था मोटी । ते बोलविते गुह्य गोठी ।

तुजवेगळा पाहतां दृष्टी । अधिकारी सृष्टी दिसेना ॥१९॥

श्रीकृष्ण म्हणे सावधान । ऐकोनि निर्गुणश्रवण ।

ज्याचें चिन्मात्रीं बुडे मन । उन्मज्जन होऊं नेणे ॥७२०॥

जेवीं कां सैंधवाचा खडा । पडला सिंधूमाजिवडा ।

तो झाला सिंधूचियेवढा । तेवीं तो धडफुडा ब्रह्म होय ॥२१॥

चित्तचैतन्यां पडतां मिठी । सुटतां लिंगदेहाची गांठी ।

नेत्रीं अश्रूंचा पूर दाटी । रोमांच उठी सर्वांगीं ॥२२॥

जीवभावाची दशा आटे । अनिवार बाष्प कंठीं दाटे ।

कांहीं केल्या शब्द न फुटे । पुरु लोटे स्वेदाचा ॥२३॥

नेत्र झाले उन्मीलित । पुंजाळले जेथींचे तेथ ।

विस्मयाचें भरतें येत । वोसंडत स्वानंदें ॥२४॥

हा जाण पां प्रेमा चौथा । उत्तम भागवत अवस्था ।

तुज म्यां सांगीतली तत्त्वतां । इचा जाणता मी एकू ॥२५॥

निर्गुणीं जो प्रेमा जाण । तें शोधितसत्त्वाचें लक्षण ।

हे मी जाणें उणखूण । कां ब्रह्मसंपन्न जाणती ॥२६॥

उद्धवा श्रद्धायुक्त श्रवण । तेणें येवढी प्राप्ती आहे जाण ।

श्रद्धाश्रवणाचें महिमान । अतिगहन तिहीं लोकीं ॥२७॥

सविवेकनैराश्य वक्ता । जोडल्या श्रद्धेनें ऐकावी कथा ।

कां सज्ञान मीनालिया श्रोता । स्वयें कथा सांगावी ॥२८॥

जैं श्रोता वक्ता दोन्ही नाहीं । तैं रिघावें मनाच्या ठायीं ।

कां माझीं जन्मकर्में जें कांहीं । एकलाही विचारीं ॥२९॥

सांडूनि विषयांची आस । घांलोनि कळिकाळावरी कांस ।

माझ्या कीर्तनीं न होनि उदास । अतिउल्हास करावा ॥७३०॥

त्यजूनियां कामाचें बीज । सांडूनि लौकिकाची लाज ।

कीर्तनीं नाचवें भोज । गरुडध्वज स्मरोनि ॥३१॥

रामकृष्ण हरि गोविंद । ऐशिया नामांचे प्रबंध ।

गातां नाना पदें छंदबंध । करावा विनोद कीर्तनीं ॥३२॥

जेणें आत्मतत्त्व जोडे जोडी । ऐसिया पदांची घडीमोडी ।

कीर्तनीं गावी गा आवडी । संतपरवडी बैसवूनी ॥३३॥

श्रुति मृदंग टाळ घोळ । मेळवूनि वैष्णवांचा मेळ ।

कीर्तनीं करावा गदारोळ । काळवेळ न म्हणावा ॥३४॥

दशमीं दिंडी जागरणें । आळस सांडूनि गावें वाणें ।

हावभावो दाखवणें । कर्मस्मरणें माझेनि ॥३५॥

ओढूनि धनुष्याची वोढी । त्र्यंबक मोडिलें कडाडी ।

मी राम म्हणोनि हांक फोडी । जैताची गुढी कीर्तनीं ॥३६॥

गोवर्धन उचलिला । दावाग्नि प्राशियेला ।

तो तो विन्यासू दाविला । सेतु बांधिला अनुकारू ॥३७॥

आळस दवडूनि दूरी । अभिमान घालोनियां बाहेरी ।

अहर्निशीं कीर्तन करी । गर्व न धरी गाणिवेचा ॥३८॥

गाणीव जाणीव शहाणीव । वोंवाळूनि सांडावें सर्व ।

सप्रेम सावडी कथागौरव । सुख अभिनव तेणें मज ॥३९॥

गर्जत नामाच्या कल्लोळीं । नामासरसी वाजे टाळी ।

महापातकां जाली होळी । ते वैष्णवमेळीं मी उभा ॥७४०॥

जें सुख क्षीरसागरीं नसे । पाहतां वैकुंठींही न दिसे ।

तें सुख मज कीर्तनीं असे । कीर्तनवशें डुल्लतु ॥४१॥

मज सप्रेमाची आवडी भारी । भक्तभावाचिया कुसरी ।

मीही कीर्तनीं नृत्य करीं । छंदतालावरी विनोदें ॥४२॥

ऐसिया कीर्तनपरिपाटीं । बुडाल्या प्रायश्चित्तांच्या कोटी ।

खुंटली यमदूतराहाटी । काढिली कांटी पापाची ॥४३॥

नामस्मरणाच्या आवडीं । लाजल्या मंत्रबीजांच्या कोडी ।

तपादि साधनें बापुडीं । जालीं वेडीं हरिनामें ॥४४॥

ऐकोनि हरिनामाचा घोख । योगयागीं लपविलें मुख ।

धाकें पळालें विषयसुख । विराले देख अधर्म ॥४५॥

हरिनामाच्या कडकडाटीं । दोष रिघाले दिक्पटीं ।

तीर्थांची उतरली उटी । कीर्तनकसवटी हरिप्रिय ॥४६॥

माझेनि प्रेमें उन्मत्त होऊनी । आवडीं कीर्तन अनुदिनीं ।

मनसा वाचा कर्में करूनी । मजवांचुनी नेणती ॥४७॥