श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ४८ वा

प्रायेण भक्तियोगेन सत्सङ्गेन विनोद्धव ।

नोपायो विद्यते सम्यक् प्रायणं हि सतामहम् ॥४८॥

माझिये प्राप्तीलागुनी । भक्तिज्ञानमार्ग दोन्ही ।

ज्ञान अत्यंत कठिणपणीं । भक्ति निर्विघ्नीं पाववी ॥२८॥

संसार तरावयालागीं । अनेक साधनें अनेगीं ।

बोलिलीं तीं जाण वाउगीं । उत्तम प्रयोगीं मद्‍भक्ती ॥२९॥

उपायांमाजीं अतिप्रांजळ । निर्विघ्न आणि नित्य निर्मळ ।

माझा भक्तिमार्ग केवळ । ज्ञान तें विकळ मध्यपाती ॥१५३०॥

मळा शिंपावयालागुनी । मोट पाट उपाय दोन्ही ।

मोटां काढिजे विहीरवणी । बहुत कष्टोनी अतिअल्प ॥३१॥

मोटनाडा बैलजोडीं । अखंड झोडितां आसुडीं ।

येतां जातां वोढावोढी । भोय भिजे थोडी भाग एक ॥३२॥

तेथही मोट फुटे कां नाडा तुटे । वोडव पडे बैल अवचटे ।

तरी हातां येतां पीक आटे । वोल तुटे तत्काळ ॥३३॥

तैसा नव्हे सरितेचा पाट । एक वेळ केल्या वाट ।

अहर्निशीं घडघडाट । चालती लोट जीवनाचे ॥३४॥

मोटेचें पाणी तैसें ज्ञान । करूनि वेदशास्त्रपठण ।

नित्यानित्यविवेकासी जाण । पंडित विचक्षण बैसती ॥३५॥

एक कर्माकडे वोढी । एक संन्यासाकडे बोडी ।

एक म्हणती हे गोष्टी कुडी । देहो वोढावोढीं न घालावा ॥३६॥

एक म्हणती प्रारब्ध प्रमाण । एक म्हणती सत्य शब्दज्ञान ।

एक म्हणती धरावें मौन । अतिजल्पन न करावें ॥३७॥

एक म्हणती सांडा व्युत्पत्ती । ज्याची चढे अधिक युक्ती ।

तोचि ज्ञाता निश्चितीं । सांगों किती मूर्खांसी ॥३८॥

एक म्हणती तप प्रमाण । एक म्हणती पुरश्चरण ।

एक म्हणती वेदाध्ययन । द्यावें दान एक म्हणती ॥३९॥

एक तो हें अवघेंचि मोडी । घाली योगाचिये कडाडीं ।

लावी आसनमुद्रेची वोढी । बैसवी रोकडी वारयावरी ॥१५४०॥

ऐसे नाना वाद करितां । एक निश्चयो नव्हे सर्वथा ।

ज्ञानाभिमान अतिपंडितां । ज्ञान तत्त्वतां कळेना ॥४१॥

ऐसी ज्ञानमार्गींची गती । नाना परींचीं विघ्नें येती ।

विकल्पें नासल्या व्युत्पत्ती । माझी निजप्राप्ती तेथें नाहीं ॥४२॥

तैसी नव्हे माझी भक्ती । नाममात्रें मज पावती ।

नामें उद्धरले नेणों किती । हेंचि भागवतीं बोलिलें ॥४३॥

माझें करितां गुणवर्णन । कां हरिकथा नामसंकीर्तन ।

तेथें रिघों न शके विघ्न । गडगर्जन हरिनामें ॥४४॥

जेथें हरिनामाचे पवाडे । तेथें विघ्न कैंचें बापुडे ।

विघ्न पळे मद्‍भक्तांपुढें । उघडती कवाडें मोक्षाचीं ॥४५॥

माझे भक्त अतिनिराश । न धरिती मोक्षाची आस ।

यालागीं मी हृषीकेश । त्यांच्या भावार्थास भूललों ॥४६॥

एवं निर्विघ्न मजमाजीं सरता । मार्ग नाहीं भक्तिपरता ।

त्रिसत्य सत्य गा सर्वथा । भक्ति तत्त्वतां मज पढिये ॥४७॥

ऐशी निजभक्ति सुलभ फुडी । देवो सांगे अतिआवडीं ।

उद्धवासी हरिभक्तीची गोडी । हर्षाची गुढी उभारिली तेणें ॥४८॥

जें उद्धवाच्या जीवीं होतें । तेंचि निरूपलें श्रीअनंतें ।

हरिखें नाचों लागला तेथें । जीवें श्रीकृष्णातें वोवाळी ॥४९॥

ऐसी तुझी सुलभ भक्ति । तरी अवघेचि भक्ति कां न करिती ।

देवो म्हणे भाग्येंवीण माझी भक्ति । न घडे निश्चितीं उद्धवा ॥१५५०॥

कोटि जन्मांची पुण्यसंपत्ती । जरी गांठीं असेल आइती ।

तैं जोडे माझ्या संतांची संगती । सत्संगें भक्ती उल्हासे ॥५१॥

सत्संगें भक्तीची प्राप्ती । उद्धवा जाण तू निश्चितीं ।

संतांपाशीं माझी भक्ती । वास पाहती उभी असे ॥५२॥

हो कां तूं संत माझे म्हणसी । येर लोक सांडिले कोणापाशीं ।

तुझी भक्ति अहर्निशीं । संतांपाशीं कां असे ॥५३॥

उद्धवा ऐसा विकल्पभावो । येथें धरावया नाहीं ठावो ।

संतभजनीं माझा सद्‍भावो । केवा कोण पाहावो भक्तीचा ॥५४॥

संतसेवा करावयासी । कोण कारण तूं मज म्हणसी ।

अनावरा मज अनंतासी । तिंहीं निजभावेंसी आकळिलें ॥५५॥

मज आकळिलें ज्या हेतू । तेही सांगेन तुज मातू ।

मजवांचूनि जगाआंतू । दुसरा अर्थू नेणती ॥५६॥

आपुलें जें स्वकर्म । मज अर्पिले सर्व धर्म ।

देह गेह रूप नाम । आश्रमधर्म मदर्पण ॥५७॥

कल्पांतींचेनि कडकडाटें । जैं धाके धाके विराट आटे ।

ऐसीं वोढल्या अचाटें । मजवेगळे नेटें न ढळती ॥५८॥

तुटोनि पडतां आकाश । आणिकाची ते न पाहती वास ।

यालागीं मी हृषीकेश । त्यांचा दास झालों असें ॥५९॥

नवल भावार्थाचा महिमा । मज विश्वात्म्याचे झाले ते आत्मा ।

ऐसें लाहाणें तयां आम्हां । मज पुरुषोत्तमा वश केलें ॥१५६०॥

संतांसीं मज भिन्नपण । कल्पांतींही नाहीं जाण ।

तुज जिव्हारींची उणखूण । तुज संपूर्ण सांगीतली ॥६१॥

संत माझे झाले माझ्या भक्तीं । येर लोक मज न भजती ।

ते म्यां दिधले काळाच्या हातीं । अदृष्टगतीं बांधोनी ॥६२॥

माझिया संतांपाशीं । यावया प्राप्ती नाहीं काळासी ।

मी सदा संरक्षिता त्यांसी । ते कळिकाळासी नागवती ॥६३॥

यापरी संतांचें सर्व काज । करितां मज नाहीं लाज ।

उद्धवा माझें अत्यंत निजगुज । तें मी तुज सांगेन ॥६४॥