श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक १४ वा

तस्मात्त्वमुद्धवोत्सृज्य चोदनां प्रतिचोदनाम् ।

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च श्रोतव्यं श्रुतमेव च ॥१४॥

माझें स्वरूप शुद्ध निर्गुण । वेद तितुका गा त्रिगुण ।

त्या वेदाचें जें प्रेरण । तें गौण जाण मत्प्राप्तीं ॥१५॥

त्या वेदार्थें श्रुतिस्मृती । नाना कर्में करविती ।

त्या कर्मांची कर्मगती । न कळे निश्चितीं कोणासी ॥१६॥

कर्म स्वरूपें परम गूढ । विधिनिषेधें अतिअवघड ।

सज्ञानासी नव्हे निवाड । शास्त्रें दृढ विचारितां ॥१७॥

केवळ कर्मचि कर्माआंत । एक प्रवृत्त एक निवृत्त ।

सकाम निष्काम अद्भुत । अंगीं आदळत साधकां ॥१८॥

कर्म तितुकें आविद्यक । वेद तों त्रिगुणात्मक ।

तत्संबंधीं श्रवण देख । साधनरूप वेदांत ॥१९॥

तमोगुणें कर्मकांड । रजोगुणें उपासनाकांड ।

सत्त्वगुणें ज्ञानकांड । वेद त्रिकांड त्रिगुणात्मक ॥२२०॥

वेदशास्त्र विधानविधी । यांचें मूळ अविद्या आधीं ।

जे अविद्येस्तव देहबुद्धी । विधिनिषेधीं गोंवित ॥२१॥

यालागीं उद्धवा तूं आधीं । सांडीं अविद्या पां त्रिशुद्धी ।

अविद्या सांडिल्या संबंधीं । सहजें वेदविधी सांडिला ॥२२॥

आधीं अविद्या ते कोण । हेंच आम्हां न कळे जाण ।

मग तिचें निराकरण । केवीं आपण करावें ॥२३॥

निजकल्पनेचा जो बोध । तेचि अविद्या स्वतःसिद्ध ।

तेणेंचि बाधे विधिनिषेध । ते त्यागिल्या शुद्ध ब्रह्मचि तो ॥२४॥

धूर पडिलिया रणीं । सहज कटक जाय पळोनी ।

तेवीं अविद्या सांडितां सांडणीं । विधिविधान दोनी सहजेंचि ॥२५॥

आंखु छेदिलिया पडिपाडें । रथ न चाले असतांही घोडे ।

तेवीं अविद्या छेदिलिया निवाडें । विधिनिषेध पुढें न चलती ॥२६॥

मूळ छेदिलिया एके घायीं । शाखा पल्लव छेदिले पाहीं ।

तेवीं अविद्या छेदिलिया लवलाहीं । विधिनिषेध राही सहजचि ॥२७॥

ऐकें वेदींचा तात्पर्यार्थ । मुख्य भजावा मी भगवंत ।

तोचि शास्त्रीं विशदार्थ । करी वेदांतश्रवणार्थें ॥२८॥

श्रवण केलियाचें फळ जाण । करावें अविद्यानिरसन ।

अविद्या निरसिलिया श्रवण । पुढारें जाण लागेना ॥२९॥

जेवीं ठाकिलिया स्वस्थान । पुढारें न लगे गमनागमन ।

तेवीं झालिया अविद्यानिरसन । श्रवण मनन लागेना ॥२३०॥

म्हणसी अविद्या केवीं सांडे । हेंचि अवघड थोर मांडे ।

हें अवघें उगवे सांकडें । तें मी तुज पुढें सांगेन ॥३१॥

वेदशास्त्रकर्मविधान । हें अविद्यायुक्त साधन ।

ते अविद्या जावया जाण । मजलागीं शरण रिघावें ॥३२॥