श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक २४ वा

एवं गुरूपासनयैकभक्त्या विद्याकुठारेण शितेन धीरः ।

विवृश्च्य जीवाशयमप्रमत्तः संपद्य चात्मानमथ त्यजास्त्रम् ॥२४॥

इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां एकादशस्कन्धे द्वादशोऽध्यायः ॥ १२ ॥

न करितां सद्गुरुभजन । नव्हे भववृक्षाचें छेदन ।

जरी कोटिकोटी साधन । आनेआन केलिया ॥७१॥

भववृक्षातें छेदिती । केवळ जाण गुरुभक्ती ।

अरिनिर्दळणी निश्चितीं । जेवीं निजशक्ति शूरांची ॥७२॥

दूरी करावया दुरित । जेवीं गंगाजळ समर्थ ।

तेवीं भवभया भस्म करीत । जाण निश्चित गुरुभक्ति ॥७३॥

करितां सत्यव्रतग्रहण । पाप स्वयें जाय पळोन ।

तेवीं करितां गुरुभजन । भवनिर्दळण स्वयें होय ॥७४॥

हनुमंत देखतां दिठीं । भूतें पळती बारा वाटीं ।

तेवीं गुरुभजनपरिपाटीं । पळे उठाउठी भवभय ॥७५॥

मरतां घडे अमृतपान । तैं मरणासचि आलें मरण ।

तेवीं करितां गुरुभजन । जन्ममरण निमालें ॥७६॥

अंतीं अवचटें हरि म्हणतां । पांपरा हाणे यमदूतां ।

तेवीं सद्गुरूते भजतां । हाणे लाता भवभया ॥७७॥

करावया भवनिर्दळण । मुख्य करावें गुरुभजन ।

हेंचि श्रेष्ठ गा साधन । सभाग्य जाण गुरुभक्त ॥७८॥

कोण सद्गुरु कैशी भक्ती । ऐसें कांहीं कल्पिसी चित्तीं ।

तेही मी यथानिगुतीं । मागां तुजप्रती सांगीतली ॥७९॥

जो शब्दपरनिष्णात । शिष्यप्रबोधनीं समर्थ ।

तोचि सद्गुरु येथ । जाण निश्चित उद्धवा ॥४८०॥

जो स्वरूपीं करी समाधान । तोचि सद्गुरु सत्य जाण ।

त्यावेगळें सद्गुरुपण । होआवया कारण असेना ॥८१॥

त्या सद्गुरुभजनाची परी । तुज मी सांगेन निर्धारीं ।

सर्व कर्मधर्मांचिया शिरीं । जो कां करी गुरुभजन ॥८२॥

गुरु म्हणों पित्यासमान । तंव तो एकजन्मींचा जाण ।

हा मायबापू सनातन । जनक पूर्ण जगाचा ॥८३॥

गुरु मातेसमान पाहों । तंव गर्भजन्में तिचा स्नेहो ।

गर्भवास निवारी गुरुरावो । अधिक स्नेहो पुत्रापरीस ॥८४॥

उदराबाहेर पडल्यापाठीं । पुत्रस्नेहें माता उठी ।

तें बाहेरील घालूनि पोटीं । स्नेहें गोमटी गुरुमाता ॥८५॥

गुरु मानूं स्वामीसमान । स्वामी निवारूं न शके मरण ।

सद्गुरु चुकवी जन्ममरण । स्वामी संपूर्ण गुरुरावो ॥८६॥

गुरु मानूं कुलदेवता । तंव तिसी कुलधर्मी पूज्यता ।

हा कुलदेवतेची देवता । नित्य पूज्यता निजकर्मीं ॥८७॥

गुरु मानूं कल्पतरूसमान । तंव कल्पतरु दे कल्पिलें दान ।

सद्गुरु दे निर्विकल्पता पूर्ण । अगाध दान निर्लोभे ॥८८॥

चिंतामणी दे चिंतिल्या अर्था । सद्गुरु करी चिंतेच्या घाता ।

चित्ता मारूनि दे चैतन्यता । अक्षयता निजदान ॥८९॥

कामधेनूचें दुभतें । तें कामनेचपुरतें ।

सद्गुरु दुभे स्वानंदार्थे । कामनेतें निर्दळी ॥४९०॥

गुरुसमान म्हणों सागरू । तो गंभीर परी सदा क्षारू ।

हा स्वानंदें नित्य निर्भरू । अतिमधुरू निजबोधें ॥९१॥

गुरु परब्रह्मसमान । हेंही बोलणें किंचित न्यून ।

गुरुवाक्यें ब्रह्म सप्रमाण । येरवीं ब्रह्मपण शब्दमात्र ॥९२॥

शब्दीं लोपूनि शब्दार्था । गुरु प्रबोधी संविदर्था ।

त्याहूनि पूज्य परता । नाहीं सर्वथा त्रिलोकीं ॥९३॥

गुरु माता गुरु पिता । गुरु स्वामी कुळदेवता ।

गुरूवांचोनि सर्वथा । आणिक देवता स्मरेना ॥९४॥

थोर मांडलिया सांकडें । जैं गगन गडगडूनि पडे ।

तैं न पाहे आणिकाकडे । नाम पढे गुरूचें ॥९५॥

काया वाचा मनें प्राणें । जो गुरूवांचोनि आन नेणे ।

तैसाचि भजे अनन्यपणें । गुरुभक्ति म्हणणें त्या नांव ॥९६॥

पक्षिणीचीं अपक्ष पिलें । तीं तिसीच स्मरती सर्वकाळें ।

तेवीं जागृति स्वप्न सुषुप्तिमेळें । जो गुरुवेगळें स्मरेना ॥९७॥

मागां सांगीतलें भगवद्भजन । आतां सांगसी गुरुसेवन ।

नाहीं एकविध निरूपण । ऐसा विकल्प जाण न धरावा ॥९८॥

सद्गुरु तोचि माझी मूर्ती । निश्चयेंसी जाण निश्चितीं ।

विकल्प न धरावा ये अर्थीं । अनन्यभक्ति या नांव ॥९९॥

एकाग्रता जें गुरुभजन । तेंचि माझें परमपूजन ।

गुरूसी मज वेगळेपण । कल्पांतीं जाण असेना ॥५००॥

गुरु भगवंत दोन्ही एक । येणें भावें निजनिष्टंक ।

भजे तोचि गुरुसेवक । येरू तो देख अनुमानी ॥१॥

माझिया ऐक्यता अतिप्रीतीं । जेणें आदरिली गुरुभक्ती ।

तोचि धन्य धन्य त्रिजगतीं । भजती स्थिती तें ऐक ॥२॥

करावया गुरुसेवे । मनापुढें देह धांवे ।

एकला करीन सर्व सेवे । येवढे हांवे उद्यतू ॥३॥

सेवेच्या दाटणी जाण । अधिकचि होय ठाणमाण ।

अंग अंगऊनि अंगवण । सेवेमाजी जाण विसांवा त्यासी ॥४॥

सेवेचिया आवडीं । आरायेना अर्ध घडी ।

आवडीचे चढोवढी । चढती गोडी गुरुभजनीं ॥५॥

नित्य करितां गुरुसेवा । प्रेमपडिभरू नीच नवा ।

सद्भावाचिया हांवा । गुरुचरणीं जीवा विकिलें ॥६॥

आळसु येवोंचि विसरला । आराणुकेचा ठावो गेला ।

गुरुसेवासंभ्रमें भुलला । घेवों विसरला विषयांतें ॥७॥

तहान विसरली जीवन । क्षुधा विसरली मिष्टान्न ।

करितां गुरुचरणसंवाहन । निद्रा जाण विसरला ॥८॥

जांभयी यावयापुरती । सवडी उरेना रिती ।

तेथें निद्रेलागीं केउती । राहावया वस्ती मिळेल ॥९॥

मुखीं सद्गुरुचे नाम । हृदयीं सद्गुरूचें प्रेम ।

देहीं सद्गुरूचें कर्म । अविश्रम अहर्निशीं ॥५१०॥

गुरुसेवेसी गुंतलें मन । विसरला स्त्री पुत्र धन ।

विसरला मनाची आठवण । मी कोण हें स्फुरेना ॥११॥

नवल भजनाचा उत्सावो । भजतां नाठवे निजदेहो ।

थोर सेवेचा नवलावो । निजात्मभावो गुरुचरणीं ॥१२॥

ऐसाही प्रारब्धमेळा । अवचटें झालिया वेगळा ।

न तुटे प्रेमाचा जिव्हाळा । भजनीं आगळा सद्भावो ॥१३॥

गुरूचा वसता जो ग्राम । तेथेंचि वसे मनोधर्म ।

गुरुध्यान तें स्वधर्मकर्म । सेवासंभ्रम सांडीना ॥१४॥

गुरुमूर्तीची सवे त्यासी । ते मूर्ति बैसवी हृदयावकाशीं ।

मग नानाभजनविलासीं । आवडी कैसी भजनाची ॥१५॥

चिन्मात्र पूर्णिमा गुरु पूर्णचंद्र । तळीं आपण होय आर्त चकोर ।

मग स्वानंदबोधाचे चंद्रकर । निरंतर स्वयें सेवी ॥१६॥

सद्गुरु सूर्य करी चिद्गगनी । आपण होय सूर्यकांतमणी ।

त्याचेनि तेजें प्रज्वळोनी । स्वभावें मायावनीं होळी करी ॥१७॥

सद्गुरुकृपामृताच्या डोहीं । स्वयें तरंगू होय तये ठायीं ।

सबाह्य तद्रूपें पाहीं । भावना हृदयीं भावितु ॥१८॥

आपुला निजस्वामी जो सद्गुरु । भावी निर्विकल्प कल्पतरू ।

त्याचे छाये बैसोनि साचारू । मागे वरू गुरुभक्ति ॥१९॥

सद्गुरु कामधेनु करी जाणा । वत्सरूपें भावी आपणा ।

आवडीं चाटवी बोधरसना । स्वानंदपान्हा सेवितू ॥५२०॥

तुझ्या सकळ वृत्तींची सेवा । म्यांचि करावी गा गुरुदेवा ।

ऐसें प्रार्थूनि सद्भावा । हा वरू मज द्यावा कृपानिधी ॥२१॥

तेथ संतोषोनि गुरुनाथें । वरू दीधला वरदहस्तें ।

हर्षें वोसंडत चित्तें । धन्य मी वरातें लाधलों ॥२२॥

ऐसी लाहोनि वरदस्थिती । तेचि सेवा आदरी प्रीतीं ।

अतिधन्य भावार्थ गुरुभक्ति । नाना उपपत्ती गुरुभजना ॥२३॥

सद्गुरूचीं दहाही करणें । मनबुद्ध्यादि अंतःकरणें ।

क्रियामात्र मीचि होणें । ऐसें जीवेंप्राणें भावितु ॥२४॥

सद्गुरु जे जे भोग भोगिती । ते मीचि होईन निश्चितीं ।

एवं मीचि एक गुरुभक्ती । दुजी स्थिती हों नेदीं ॥२५॥

सद्गुरु जेथें उभे ठाकती । तैं पायांतळीं मीचि क्षिती ।

सद्गुरु जेथें जेथें चालती । ते मार्गींची माती मी होईन ॥२६॥

चरणक्षालनासी समस्त । मीचि उदक मीचि तस्त ।

मीचि चरण प्रक्षालित । चरणतीर्थ मी सेवीं ॥२७॥

सद्गुरुचरणींचे रजःकण । मीचि होईन आपण ।

सद्गुरु करिती आरोहण । तें सिंहासन होईन मी ॥२८॥

सद्गुरुचें सिंहासन । तें मीचि होईन आपण ।

त्यावरी बैसतें आसन । तेंही जाण होईन मी ॥२९॥

सद्गुरूसी स्नेह लागे । तें मी होईन सर्वांगे ।

गुरूसी वोठंगावया पुढें मागें । मृदुळी सर्वांगें मी होईन ॥५३०॥

मनींचा ऐसा आवांका । सद्गुरूच्या सिद्ध पादुका ।

त्या मी होईन देखा । नेदीं आणिकां आतळों ॥३१॥

मी होईन गुरूच्या श्वासोच्छ्वासा । वेगीं बाहेर निघेन नासा ।

गुरु घेतील ज्या सुवासा । त्या त्या विलासा मी होईन ॥३२॥

गुरु अवलोकिती कृपादृष्टी । त्या दृश्याची मी होईन सृष्टी ।

गुरूसी देखती देखणी पुष्टी । ते मी उठाउठीं होईन ॥३३॥

गुरूसी आवडतें निरूपण । तें मी श्रवणीं होईन श्रवण ।

अथवा रुचेल जें कीर्तन । तें गाता गायन मी होईन ॥३४॥

सद्गुरुमुखींची जे कथा । ते मी आदरें होईन तत्त्वतां ।

अक्षरीं अक्षर अक्षरार्था । मीचि सर्वथा होईन ॥३५॥

सद्गुरु जेथ करिती स्नान । तें मी अंगस्पर्शनाचें जीवन ।

गुरु करिती जें आचमन । तेंही जाण होईन मी ॥३६॥

गुरु परिधान करिती वास । तें मी होईन सुवास ।

गुरुचरण पुसावयास । तेंही धूतवास मी होईन ॥३७॥

गुरूसी करिती विलेपन । तें मी होईन शुद्ध चंदन ।

चरणीं अर्पितें सुमन । मीचि जाण होईन ॥३८॥

सद्गुरु करिती भोजन । तेथ मीचि ताट मीचि अन्न ।

रसस्वाद पक्वान्न । पंक्तिकारु जाण मी होईन ॥३९॥

मथोनियां दहीं मथित । सारांश तें नवनीत ।

वैराग्य‍अग्निसंतप्त । भोजनीं मुख्य घृत मी होईन ॥५४०॥

परिपाकीं स्वादिष्टपण । सर्वां चवींचें कारण ।

मी होईन वरी लवण । न्यून तें पूर्ण गुरु करिती ॥४१॥

गुरु करिती प्राशन । तें मी होईन जीवन ।

सद्गुरूचें धालेपण । ते उद्गार जाण मी होईन ॥४२॥

गुरूसी जें जें गोड लागे । ते ते पदार्थ मी होईन अंगें ।

सद्गुरुसी ज्याची रुचि लागे । तें मी सर्वांगें होईन ॥४३॥

सद्गुरु आंचवती जेथ । मी उष्णोदक मी तस्त ।

शिंतोडे लागती जेथ जेथ । तेही समस्त होईन मी ॥४४॥

गुरूसी अर्पिती जें फळ । तें मी होईन तत्काळ ।

गुरुअर्पणें सफळ । फळाचें फळ मी होईन ॥४५॥

सद्गुरूचें घ्यावया उच्छिष्ट । मजचि मोठा लवलवाट ।

मांजर होऊनियां ताट । चरचराट चाटीन मी ॥४६॥

गुरु करिती करोद्वर्तन । तो मी होईन सुगंधचंदन ।

मुखवासा सुवासपण । मीचि जाण होईन ॥४७॥

फळाशा फोडूनि फोडी । वासनाशिरा काढूनियां विडी ।

रिघोनियां सद्गुरूच्या तोंडीं । तांबूल गोडी मी होईन ॥४८॥

जाळूनियां अहंकठिणपणा । मी होईन सोहं शुद्ध चुना ।

शांति परिपक्व लागोनि पाना । सद्गुरुवदना पावेन ॥४९॥

सर्व सारांचें शुद्ध सार । तो होईन खदिरसार ।

सद्गुरुमुखी रंगाकार । मीचि साचार शोभेन ॥५५०॥

सद्गुरुमुखींचें पवित्र पीक । वरच्यावरी मी घेईन देख ।

पिकदाणीचे मुखाचें मुख । आवश्यक मीच होईन ॥५१॥

गुरूचा उगाळू मी होईन । पीक पिकदाणी धरोनि जाण ।

चवरी जी मक्षिकानिवारण । ती मी होईन निजांगें ॥५२॥

गुरूचा उगाळू घ्यावया देख । मी होईन आगळा सेवक ।

नातरी लडिवाळ बाळक । गुरुअंकीं देख मी होईन ॥५३॥

माझिया गुणांची सुमनमाळा । आवडीं घालीन गुरूच्या गळां ।

गुरु झेलिती लीलाकमळा । त्या करकमळा मी होईन ॥५४॥

गुरूसी नीराजन करिती । ते मी निजतेजें उजळीन ज्योती ।

गुरु जेणें प्रकाशें चालती । ते दीपकादीप्ति मी होईन ॥५५॥

जीवभावाचें निंबलोण । गुरूसी मी करीन आपण ।

इडापीडा मी घेईन जाण । तें लोणलक्षण मज लागो ॥५६॥

मी छत्र मी छत्राकारू । मी चवर मीचि चवरधरू ।

मीचि विंजणा मीचि विंजणेवारू । गुरूचा परिवारू मी होईन ॥५७॥

गुरु करिती आरोहण । तो मी होईन श्यामकर्ण ।

गुरूचा भरभार सहावया जाण । वाजीवाहन होईन मी ॥५८॥

गुरूपुढें मी वाटसुभटू । गुणवर्णनीं मी गर्जता भाटू ।

गुरुगृहीं शांतिपाठू । पढता भटू मी होईन ॥५९॥

मीचि बारी मी कर्‍हेरी । मी हडपी मी फुलारी ।

मी झाडणा मी खिल्लारी । मी द्वारपाळ द्वारीं होईन ॥५६०॥

गुरु जेथें देती अवधान । ते ते कळा मी होईन जाण ।

गुरूवेगळा अर्ध क्षण । गेला प्राण तरी न वचें ॥६१॥

गुरु सांगती जे कथा । तेथ मी होईन सादर श्रोता ।

गुरुकृपा मी होईन वक्ता । निजात्मता बोलका ॥६२॥

गुरु गंभीर दान देता । तेथ दीन होईन मागता ।

मी होईन दान वाटिता । सादर एकांता होईन ॥६३॥

गुरु बैसती सावकाश । तैं मी होईन अवकाश ।

गुरुहृदयींचें चिदाकाश । निरवकाश मी होईन ॥६४॥

गुरु बैसती आपण । तें मी होईन सुखासन ।

तें मीचि वाहेन आपण । भोई होईन चालणा ॥६५॥

स्वामी सूनियां दिठी । चपळ पाउलांच्या नेटीं ।

चालेन मी उठाउठी । धुरेसी गोठी सांगत ॥६६॥

आंतुले दृष्टीं पुढिले चालीं । गोवींचें पाऊल उगवोनि घालीं ।

उंच नीच भूमीची खोली । चुकवूनि चालीं चालेन ॥६७॥

संकल्पविकल्पांचे झोंक । ज्यात वाम सव्य अनेक ।

ते आवरूनियां देख । पाहत श्रीमुख चालेन मी ॥६८॥

न चुकतां निजमार्ग । न्याहाळूनि धुरेचें आंग ।

न करितां आणिकांचा पांग । भोई चांग मी होईन ॥६९॥

सुखासनाचेनि पडिपाडें । चालतां सुख अधिक वाढे ।

मागीस सूड काढूनि पुढें । सुखसुरवाडें चालेन ॥५७०॥

चढणें पडणें अडखळणें । दडकणें फडकणें अडकणें ।

सांभाळूनियां निष्ठेनें । टणकपणें चालेन ॥७१॥

उरीं शिरीं खांदीं कोंपरीं । मागील सूड पुढें धरीं ।

दृष्टी ठेऊनि पायांवरी । निर्विकारी चालेन ॥७२॥

आटी मुरडी उलट लोट । धापकांप पडे मेट ।

आधार धरूनि सुभट । चढती वाट चालेन ॥७३॥

उल्लंघूनि कामाचा पाट । आंवरूनि क्रोधाचा लोट ।

चुकवूनि खोलव्याची वाट । धुरेसकट मी चालेन ॥७४॥

ममतेची ओल प्रबळ । ते ठायीं रुती गुंती सबळ ।

तेथ न माखतां पाउल । लंघूनि तत्काळ जाईन ॥७५॥

मोहनदीची थोर कराडी । माजीं सबळ जळें प्रबळ वोढी ।

शिंतोडा न लगतां धूर मी काढीं । परापर थडी तत्काळ ॥७६॥

दृष्टी ठेऊनि स्वामीकडे । सवेग चालतां मागेंपुढें ।

भोई होईन दोहींकडे । सूड सुडें काढीन ॥७७॥

एवं मीचि मी मागें पुढें । सुखासनाचेनि सुरवाडें ।

स्वामीची निजनिद्रा न मोडे । तेणें पडिपाडें वाहेन ॥७८॥

उच्छिष्ट अन्नाचा पोसणा । आठां प्रहरांचा जागणा ।

सदा गुरुगुरु करीत जाणा । गुरुद्वारीं सुणा मी होईन ॥७९॥

विजाती देखोनि नयना । सोहं भावें भुंकेन जाणा ।

भजनथारोळा बैसणा । गुरुद्वारी सुणा मी होईन ॥५८०॥

ऐस‍ऐसिया भावना । गुरुसेवेलागीं जाणा ।

अतिशयें आवडी मना । नाना विवंचना विवंची ॥८१॥

जरी दैववशें दूर गेला । परी तो भावबळें जवळी आला ।

गुरुसेवे जो जीवें विकला । तो शास्त्र पावला सद्विद्या ॥८२॥

असो जवळी अथवा दूरी । परी गुरुभक्तीची आवडी भारी ।

जीवित्व ठेविलें सेवेवरी । गुरूच्या द्वारीं भजनासी ॥८३॥

ऐसा गुरुभक्तीसी सादर । चढत्या आवडीं एकाग्र ।

तेंचि सद्विद्यालक्षण शस्त्र । गुरुकृपाकुठार पैं पावे ॥८४॥

लावोनि वैराग्याचे साहाणे । प्रत्यावृत्तिबोधकपणें ।

शस्त्र केलें जी सणाणें । तीक्ष्णपणें अतिसज्ज ॥८५॥

शस्त्र सजिलें निजदृष्टीं । दृढ धरिलें ऐक्याचे मुष्टीं ।

शस्त्र आणि शस्त्रधरा एकी गांठी । करूनि उठी भवच्छेदा ॥८६॥

दृढ साधोनियां आवो । निजबळें घालितां घावो ।

झाला भववृक्षाचा अभावो । घायेंवीण पहा हो छेदिला ॥८७॥

जीवाशयाची वासना । ते छेदावी निजकल्पना ।

तोचि भववृक्षाचा छेदू जाणा । सावधाना धृतिबळें ॥८८॥

झालिया चैतन्यपदप्राप्ती । सकळ साधनें सहजें जाती ।

भोजनीं झालिया पूर्ण तृप्ती । ठायींच राहती पक्वान्नें ॥८९॥

परमतृप्ती उथळल्या पोटीं । अमृतही न लावी ओंठीं ।

तेवीं ब्रह्मपद पावल्यापाठीं । साधनआटाटी सांडती ॥५९०॥

हाचि भावो धरोनि चित्तीं । मागां सांगीतलें तुजप्रती ।

सांडीं साधनव्युत्पत्ती । प्रवृत्तिनिवृत्तीसमवेत ॥९१॥

पावलिया परब्रह्म । मिथ्या वेदोक्त सकळ कर्म ।

मिथ्या आश्रमादि वर्णधर्म । हें त्यागितें वर्म कर्माचें ॥९२॥

स्वप्नीं चालतां लवडसवडीं । जो अडखळूनि पडला आडीं ।

तो जागा होऊनि आपणातें काढी । तैसी वृथा वोढी साधनीं ॥९३॥

पीक आलिया घुमरी । ते शेतीं कोण नांगर धरी ।

गजांतलक्ष्मी आलिया घरीं । भीक दारोदारीं कोण मागे ॥९४॥

हातीं लागलिया निधान । नयनीं कोण घाली अंजन ।

साधलिया निजात्मज्ञान । वृथा साधन कोण सोसी ॥९५॥

अंगीकारोनि ज्ञानशक्ती । केलीं संसारनिवृत्ति ।

ते हे त्यागावी निजवृत्ती । जाण निश्चतीं उद्धवा ॥९६॥

अग्निस्तव निपजे अन्न । तें वाफ न जिरतां परमान्न ।

पोळी अवशेष तापलेपण । रांधितेंहीं जाण चवी नेणे ॥९७॥

आंबया पाडु लागला जाण । तरी अंगीं असे आम्लपण ।

सेजेसी मुरालिया मघमघोन । न चाखतां घ्राण चवी सांगे ॥९८॥

सेजे मुरावयाची गोठी । तेथ न व्हावी द्वैताची दिठी ।

येरयेरां जाहलिया भेटी । दोनी शेवटीं ठिकाळती ॥९९॥

ठिकाळलीं सेजे घालिती । तत्संगें आणिकें नासती ।

निश्चळ राहिल्या एकांतीं । परिपाकपूर्ती घ्राण सांगे ॥६००॥

शत्रु जिणोनियां डाडीं । रणांगणीं उभवितां गुढी ।

शस्त्रेंसी कवच जंव न फेडी । तंव विश्रांति गाढी न पविजे ॥१॥

गरोदरीसी प्रसूति होये । पुत्रजन्में सुखावली ठाये ।

तेही बारावळी जैं पाहे । तैं भोगूं लाहे पुत्रसुख ॥२॥

पुरुष निमोनियां जाये । त्या देहाचें दहन होये ।

तरी अवशेष सुतक राहे । तें गेलिया होये निजशुद्धी ॥३॥

तेवीं जावोनियां अज्ञान । उरला जो ज्ञानाभिमान ।

तोही त्यागिलिया जाण । चित्समाधान स्वानंदें ॥४॥

खैराचा शूळ तत्त्वतां मारी । मा चंदनाचा काय आन करी ।

तेवीं अभिमान दोहींपरी । बाधकता धरी ज्ञानाज्ञानें ॥५॥

लोखंडाची बेडी तोडी । आवडीं सोनियाची जडी ।

चालतां तेही तैसीच आडी । बाधा रोकडी जैसी तैसी ॥६॥

'ब्रह्महमस्मि' हा अभिमान । शुद्ध ब्रह्म नव्हे जाण ।

अहंपणें तेंही कठिण । तेंचि लक्षण अवधारीं ॥७॥

जळापासोनि लवण होये । तें जळींचें जळीं विरोनि जाये ।

मोतीं झालें तें कठिण पाहें । उदकीं न जाये विरोनी ॥८॥

मुक्तपणें मोला चढलें । तें वनिताअधरीं फांसा पडिलें ।

मुक्तचि परी नासा आलें । कठिण केलें अभिमानें ॥९॥

तेवीं अज्ञान‍अभिमान आहे । तो सर्वथा तत्काळ जाये ।

ज्ञानाभिमान कठिण पाहें । गोंविताहे मुक्तत्वें ॥६१०॥

अपक्व घटू तत्काळ गळे । तो पृथ्वीचा पृथ्वीस मिळे ।

भाजिलें खापर अतिकाळें । पृथ्वीस न मिळे कठिणत्वें ॥११॥

प्रपंच अज्ञानें झाला लाठा । ज्ञान‍अज्ञानांचा सत्ववांटा ।

फेडूनि कांटेन कांटा । दोनी आव्हांटा सांडावे ॥१२॥

जरी सांडिले वाटेवरी । तरी अवचटें आपणासीचि बाधु करी ।

यालागीं सांडावे दूरी । निजनिर्धारीं हा त्यागू ॥१३॥

जेथवर अहंपण । तेथवरी बद्धकता जाण ।

शुद्धाशुद्ध अभिमान । निःशेष सज्ञान सांडिती ॥१४॥

उद्धवा तुजकरितां माझी भक्ती । झाली माझ्या निजपदाची प्राप्ती ।

आतां नाना साधन‍उपपत्ती । शास्त्रव्युत्पत्ती कां करिसी ॥१५॥

सद्भावें करितां माझें भजन । तूं झालासी ब्रह्मसंपन्न ।

आतां सद्विद्यादि सर्व साधन । शास्त्रश्रवणेंसीं सांडीं पां ॥१६॥

'तस्मादुद्धव उत्सृज्य' । ये श्लोकींचें हें त्यागबीज ।

विशद सांगीतलें म्यां तुज । निजगुज हृदयस्थ ॥१७॥

सकळां साधनां श्रेष्ठ साधन । शिष्यासी सद्गुरुचे भजन ।

तेणे पाविजे ब्रह्मसमाधान । सत्य जाण उद्धवा ॥१८॥

जो भावें भजे गुरुचरणीं । तो नांदे सच्चिदानंदभुवनीं ।

हे सत्य सत्य माझी वाणी । विकल्प कोणीं न धरावा ॥१९॥

ऐसें बोलोनि श्रीहरी । आवडीं चारी बाह्या पसरी ।

उद्धवातें प्रीतिकरीं । हृदयीं धरी स्वानंदें ॥६२०॥

देवें सद्भक्ता क्षेम दीधलें । निजहृदयीं हृदय एक झालें ।

सांगणें पुसणें सहज ठेलें । बोलणें बोलें प्राशिलें ॥२१॥

चहूं वाचां पडलें मौन । जीवू विसरला जीवपण ।

एका तुष्टला जनार्दन । स्वानंदघन सद्भक्तां ॥२२॥

तेचि सद्भक्तीचा भावार्थ । विशद बोलिला बाराव्यांत ।

निजभावें श्रीकृष्णनाथ । नित्य प्राप्त भाविकां ॥२३॥

निजात्मप्राप्तीचें कारण । केवळ भावार्थचि जाण ।

भावार्थावेगळें साधन । वृथा जाण परिश्रमू ॥२४॥

जप तप यज्ञ दानें । भावार्थालागीं करणें ।

तो भावार्थ लाहिजे जेणें । धन्य जिणें तयाचें ॥२५॥

धन्य नरदेहाची प्राप्ती । धन्य साधूची संगती ।

धन्य धन्य ते भावार्थी । जे भगवद्भक्तीं रंगले ॥२६॥

जे रंगले भगवत्पथा । त्यांचें चित्त विसरलें विषयावस्था ।

ते हंसगीताची कथा । उद्धव कृष्णनाथा पुसेल ॥२७॥

तें अतिरसाळ निरूपण । केवळ शुद्ध ब्रह्मज्ञान ।

श्रोतां व्हावें सावधान । एका जनार्दन विनवितू ॥६२८॥

इति श्रीभागवते महापुराणे एकादशस्कंधे श्रीकृष्णोद्धवसंवादे एकाकाराटीकायां द्वादशोऽध्यायः ॥१२॥

॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ मूळश्लोक २४ ॥ ओंव्या ६२८ ॥