श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ३३ वा

एवं विमृश्य गुणतो मनसस्त्र्यवस्था । मन्मायया मयि कृता इति निश्चितार्थाः ।

सञ्छिद्य हार्दमनुमानसदुक्तितीक्ष्ण । ज्ञानासिना भजत माखिलसंशयाधिम् ॥३३॥

म्यां सांगीतल्या ज्या युक्ती । ज्या कां श्रुतिशास्त्रार्थसंमती ।

त्या विचारोनि परमार्थगतीं । संसारगुंतीं उगवावी ॥१॥

संसारगुंतीसी कारण गुण । गुणावस्थीं व्यापिलें मन ।

त्यासी माझी माया मूळ जाण । जिया केलें आवरण माझेंचि ॥२॥

माझी माया माझेनि सबळ । त्या मजचि आवरिलें तत्काळ ।

जैसें डोळ्याचें डोळां जळ । गोठूनि पडळ होऊनि ठाके ॥३॥

कां पूर्णचंद्र अतिनिर्मळ । तेथ पृथ्वी बिंबली सकळ ।

तेणें सलांछन चंद्रमंडळ । लोक सकळ देखती ॥४॥

पृथ्वीचंद्रासी अंतर । विचारितां दूरांतर ।

मिथ्या बाधिला रजनीकर । ते लोक साचार मानिती ॥५॥

यापरी माया माझ्या ठायीं । आतळली नाहीं कंहीं ।

मिथ्याभासें लोक पाहीं । तिच्याठायीं भूलले ॥६॥

तेणें नाथिली गुणावस्था । अहंकर्तृत्वें घेतली माथां ।

तेणें विषयभोग‍अवस्था । वासनायुक्ता वाढविल्या ॥७॥

एवं उभय देहबंधन । मिथ्या जीवत्वें लागलें जाण ।

त्याचें करावया छेदन । माझ्या युक्ती जाण विवराव्या ॥८॥

करितां युक्तींचें अनुमान । तेणें अनुमानिक होय ज्ञान ।

न तुटे अविद्याबंधन । यालागीं साधुसज्जन सेवावे ॥९॥

साधूंमाजीं साधुत्व पूर्ण । सेवावे सद्‍गुरुचरण ।

तेणें निरसे भवबंधन । साधुसज्जन सद्‍गुरु ॥५१०॥

त्या साधूंचिया सदुक्ती । श्रुत्यर्थें उपदेश करिती ।

तेणें होय ज्ञानखड्ग प्राप्ती । जे बुद्धीच्या हातीं हातवशी ॥११॥

तेंही वैराग्यनैराश्यसाहाणे । लावूनि सतेज शस्त्र करणें ।

धृतीच्या धारणा दृढ धरणें । सावधपणें निःशंक ॥१२॥

शस्त्रासी आणि आपणा । एकपणाची धारणा ।

दृढ साधूनि साधना । देहाभिमाना छेदावें ॥१३॥

जो सकळ संशयाचा कंदू । जेणें देहदुःखाचा उद्‍बोधू ।

ज्याचेनि सदा विषयसंदू । जो कामक्रोधपोषकू ॥१४॥

जो वाढवी तिनी गुण । जो शुद्धासी आणी जीवपण ।

ज्याचेनि जीव जन्ममरण । दुर्निवार जाण लागलें ॥१५॥

जो सकळ अनर्थांचा दाता । ज्याची लडिवाळ कन्या ममता ।

तियेसी वाढवी माया माता । तिच्या सत्ता हा दाटुगा ॥१६॥

तेथें शस्त्राचेनि लखलखाटें । राहोनियां नेटेंपाटें ।

समरांगणीं सुभटें । घावो येणें नेटें हाणावा ॥१७॥

एकेचि घायें जाण । माया ममता अभिमान ।

त्रिपुटीचें होय छेदन । येणें बळें जाण छेदावा ॥१८॥

भोग्य भोगू भोक्ता । कर्म कार्य कर्ता ।

ध्येय ध्यान ध्याता । त्रिपुटी तत्त्वतां छेदावी ॥१९॥

अहं कोहं सोहं स्वभावो । हाही छेदूनि अहंभावो ।

साधकां निजपदीं ठावो । ब्रह्म स्वयमेवो होऊनि ठेले ॥५२०॥

म्हणाल सांगतां जो प्रकारू । तो शब्दज्ञान वेव्हारू ।

बोलाचा कडकडाट थोरू । कैसेनि अहंकारू मारवे ॥२१॥

शब्दमात्रें अभिमान । जरी पावता निर्दळण ।

तरी कां पां विद्वज्जन । अभिमानमग्न होताती ॥२२॥

अभिमान संमुख दिसता । तरी धांवोनि करूं ये घाता ।

तो अतर्क्य जी सर्वथा । शब्दें अहंता मरेना ॥२३॥

घडे अपरोक्षसाक्षात्कारू । तो शब्दमात्रें नव्हे प्रकारू ।

ऐसा आशंकेचा विचारू । ऐक निर्धारू सांगेन ॥२४॥

जो अनन्यभावें माझें भजन । सर्वदा करी सावधान ।

कां सद्‍गुरूचे श्रीचरण । मद्‍भावें जाण जो सेवी ॥२५॥

मज आणि सद्‍गुरुमूर्ती । भेद नाहीं गा कल्पांतीं ।

येणें अभेदभावें जे भजती । ते ज्ञान पावती सहजचि ॥२६॥

त्यांसी स्वभावें भजनस्थिती । ज्ञानखड्गाची होय प्राप्ती ।

सहजेंचि सांपडे हातीं । ज्या शस्त्रदीप्ति काळू कांपे ॥२७॥

ज्या शस्त्राच्या धाकाभेण । माया ममता अभिमान ।

सांडूनियां जीवपण । समूळ जाण पळालीं ॥२८॥

हाणावया पुरता घावो । अहंममतेसी नाहीं ठावो ।

अविद्येचाही अभावो । आपभयें पहा हो आपणचि ॥२९॥

सद्‍भावें जें माझें भजन । करितां एवढें होय ज्ञान ।

येथ आशंका करील मन । कोठें भजन करावें ॥५३०॥

तुझें स्वरूप अतर्क्य जाण । अतिसूक्ष्म आणि निर्गुण ।

तुज भजावया कवण स्थान । आम्हांसी जाण कळेना ॥३१॥

ऐसें कल्पील जरी मन । तरी ऐक सावधान ।

अतिसुगम भजनस्थान । मी सांगेन तें ऐक ॥३२॥

नुल्लंघितां पर्वतकोटी । न रिघतां गिरिकपाटीं ।

दूरी न करितां आटाटी । जे स्थानीं भेटी सदा माझी ॥३३॥

भजनस्थान निरुपम । जेथ मी वसें पुरुषोत्तम ।

प्राप्तीलागीं अतिसुगम । विश्रामधाम भक्तांचें ॥३४॥

सर्व सुखांचा आराम । निजहृदयीं आत्माराम ।

सर्वदा असे सम । भजावें सप्रेम ते ठायीं ॥३५॥

आदि ब्रह्मा अंतीं मशक । सर्वांचे हृदयीं मीचि एक ।

ऐसें पाहे तो सभाग्य देख । हें भजन चोख मत्प्राप्ती ॥३६॥

ज्या मज हृदयस्थाचे दीप्ति । मनबुद्ध्यादिकें वर्तती ।

ज्या माझिये स्फुरणस्फूर्ती । ज्ञानव्युत्पत्ती पायां लागे ॥३७॥

त्या मज हृदयस्थाच्या ठायीं । भजनशीळ कोणीच नाहीं ।

शिणतां बाह्य उपायीं । जन अपायीं पडताती ॥३८॥

ऐशांत सदैव कोणी एक । निजभाग्यें अत्यंत चोख ।

मज हृदयस्थाचा विवेक । करूनि निष्ठंक मद्‍भजनीं ॥३९॥

करितां हृदयस्थाचें भजन । माझें पावे तो निजज्ञान ।

वैराग्ययुक्त संपूर्ण । जे ज्ञानीं पतन रिघेना ॥५४०॥

ज्या ज्ञानाभेणें जाण । धाकेंचि पळे अभिमान ।

तें मी आपुलें त्यांसी दें ज्ञान । जे हृदयस्थाचें भजन करिती सदा ॥४१॥

ज्या ज्ञानाचिये ज्ञानसिद्धी । अखिल जाती आधिव्याधी ।

संशय पळती त्रिशुद्धी । भक्त निजपदीं पावती ॥४२॥

सबळ बळें सुभटें । शस्त्राचेनि लखलखाटें ।

संशयो छेदावा कडकडाटें । हें म्यां नेटेंपाटें सांगीतलें ॥४३॥

यावरी ऐसें गमेल चित्तीं । संसाराची सत्यप्राप्ती ।

त्यासी शस्त्र घेऊनि हातीं । कोणे युक्तीं छेदावा ॥४४॥

तरी संसार तितुकी भ्रांती । हेंचि सांगावया दृष्टांतीं ।

पुढील श्लोकाची श्लोकोक्ती । स्वयें श्रीपती सांगतू ॥४५॥