श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ३५ वा

एवं प्रणवसंयुक्तं प्राणमेव समभ्यसेत् ।

दशकृत्वस्त्रिषवणं मासादर्वाग् जितानिलः ॥ ३५ ॥

स्वरवर्णमात्रातीत पर । प्रणव जो कां अगोचर ।

तो अभ्यासबळें नर । वृत्तिगोचर स्वयें करिती ॥३६॥

नवल उच्चाराचा चमत्कार । ऊर्घ्वमुख अखंडाकार ।

अभ्यासें प्रणवू करिती स्थिर । झणत्कार स्वरयुक्त ॥३७॥

ऐसा प्राणायामयुक्त प्रणवाभ्यास । त्रिकाळ करितां सांडूनि आळस ।

काळीं आवर्तनें दशदश । सावकाश करितां पैं ॥३८॥

तरी एक मास न लागतां । हा प्राणजयो आतडे हाता ।

जेवीं कां सती पतिव्रता । नुल्लंघी सर्वथा पतिवचन ॥३९॥

ये अभ्यासीं अतितत्पर । झालिया गा निरंतर ।

योगाभ्यासाचें सार । सहजेंचि नर पावती ॥४४०॥

ऐसा प्राणजयो आलिया हाता । दों प्रकारीं भजनावस्था ।

एकी सगुण आगमोक्ता । दुजी योगाभ्यासता निर्गुणत्वें ॥४१॥

परी दोहींचें समाधान । निर्गुणींच पावे जाण ।

त्या दोहींचें उपलक्षण । संक्षेपें श्रीकृष्ण सांगत ॥४२॥

अगा ओं हें स्मरों सरे । स्मरतां स्वरेंसीं प्राणू प्रणवीं भरे ।

मग प्रणवूचि तेव्हां स्फुरे । अखंडाकारें उल्हासतू ॥४३॥

जेथूनि अक्षरें उपजती । शब्द वदोनि जेथ सामावती ।

मग जे उरे जाण ती स्फूर्ती । प्रणवू निश्चितीं त्या नांव ॥४४॥

त्या प्रणवाचेनि आधारें । जिणोनियां साही चक्रें ।

तो प्रणवू सूनि धुरे । निजनिर्धारे चालिजे ॥४५॥

तेथ उल्हाट शक्तीचा लोट । वैराग्याचा नेटपाट ।

जिणोनि काकीमुखाची वाट । सवेगें त्रिकूट घेतलें ॥४६॥

तेव्हां अनुहताच्या घायीं । निशाण लागलें पाहीं ।

तंव पुढील जे योगभुयी । ते आपैती पाहीं हों सरली ॥४७॥

तेथें हरिखें अतिउद्धट । औटपीठ आणि गोल्हाट ।

तेही जिणोनियां वाट । घडघडाट चालिला ॥४८॥

मागील ठेली आठवण । झाली विकल्पाची बोळवण ।

सत्रावी वोळली जाण । स्वानंदजीवन जीवाचें ॥४९॥

ते सहस्त्रदळाचे पाट । वरूनि उतरले घडघडाट ।

स्वानंदजीवनानिकट । नीट वाट पैं आले ॥४५०॥

तें सेवितां संतोषें पाणी । निवली संतप्त अवनी ।

इंद्रियांची पुरली धणी । गुणांची त्रिवेणी बुडाली ॥५१॥

तंव भ्रमरगुंफेआंत । जीवशिवांचा एकांत ।

तेणें जीवपणाचा प्रांत । वृत्तीसी घात हों सरसा ॥५२॥

तेथ शिवशक्तिसंयोग । निज‍ऐक्यें झाला चांग ।

परमानंदें कोंदलें अंग । सुखाचा सुखभोग सुखरूप झाला ॥५३॥

तेव्हां हेतु मातु दृष्टांतू । खुंटली वेदवादाची मातू ।

झाला मीतूंपणाचा प्रांतू । एकला एकांतू एकपणें ॥५४॥

ते एकलेपणाचें एक । म्हणावया म्हणतें नाहीं देख ।

ऐसे योगबळें जे नेटक । माझें निजसुख पावले ॥५५॥

हे योगमार्गींची वाट । अतिअवघड परम कष्ट ।

थोर विघ्नाचा कडकडाट । प्राप्ति अवचट एकाद्या ॥५६॥

तैसा नव्हे माझा भक्तिपंथू । तेथ नाहीं विघ्नाची मातू ।

भक्तांसीही हाचि ठावो प्राप्तू । ऐक तेही मातू मी सांगेन ॥५७॥

मूळीं योग हा नाहीं स्पष्ट । म्हणाल कैंचें काढिलें कचाट ।

पदबंधाची चुकली वाट । वृथा वटवट न म्हणावी ॥५८॥

येच श्लोकीं देवो बोलिला । मासादर्वाक् प्राणजयो जाहला ।

यांतू ध्वनितें योग बोलिला । तो म्यां केला प्रकटार्थ ॥५९॥

जेथ प्राणापानजयो झाला । तेथ महायोगू हा भागा आला ।

हा योगू शास्त्रार्थ बोलिला । विशद केला आकुलागमीं ॥४६०॥

प्राणापानजयो झाला पहा हो । जैसा साधकाचा भावो ।

सगुणनिर्गुण उपावो । प्राप्ती ठावो सहजेंचि ॥६१॥

प्राणापानजयप्राप्ती । सगुण उपासनास्थिती ।

तद्द्वारा निर्गुणप्राप्ती । उद्धवाप्रती हरि बोले ॥६२॥

कशासारिखें तुझें ध्यान । ऐसा उद्धवें केला प्रश्न ।

यालागीं सांगोनियां सगुण । सवेंचि निर्गुण संस्थापी ॥६३॥

मत्स्य साधावया बडिश जाण । चित्त साधावया मूर्ति सगुण ।

तेचि मूर्तीचें सगुण ध्यान । स्वयें श्रीकृष्ण सांगत ॥६४॥