अशौचमनृतं स्तेयं नास्तिक्यं शुष्कविग्रहः ।
कामः क्रोधश्च तर्षश्च स्वभावोऽन्तवसायिनाम् ॥२०॥
ये श्लोकींचे अष्ट गुण । त्यागावया न मनी ज्याचें मन ।
तोही अंत्यजासमान । हें प्रकृतिलक्षण अतिनिंद्य ॥२००॥
ज्यासी स्नानसंध्या शौचाचार । स्वकर्म नावडे साचार ।
अंतरीं विकल्प अपार । जैसा विखार काळिया ॥१॥
`कनकफळ' हें नाम गोमटें । आंत माजिरें बाहेर कांटे ।
तैसें सबाह्य वोखटें । `अशौच' मोठें त्या नांव ॥२॥
शरीरीं श्वेत कुष्ठ निर्नासिक । तोंडाळ वोढाळ पतिनिंदक ।
ते स्त्रियेच्या ऐसें देख । अशौचक सबाह्य ॥३॥
यापरी गा `अशौचता' । ज्याचे अंगीं स्वभावतां ।
तो जाण पां तत्त्वतां । गुण प्रथमता अंत्यजाचा ॥४॥
`असत्यता' जे प्रकृतीपाशीं । अखंड बैसे अहर्निशीं ।
मातापितादि गुरूंसी । झकवणें त्यांसी मिथ्यात्वें ॥५॥
जेवीं कां शिमग्याच्या सणीं । `रामकृष्ण' न म्हणे कोणीं ।
उपस्थनामें गर्जे वाणी । संतोषोनी स्वानंदें ॥६॥
तेवीं जागृति-स्वप्न-सुषुप्तीं । `असत्य' आवडे ज्याच्या चित्तीं ।
तो जाण पां निश्चितीं । अंत्यजप्रकृति स्वभावें ॥७॥
पडिलिया दृष्टी बुडीं । मायबापांचें ठेवणें काढी ।
नाना विश्वासपरवडी । बुडवी गांठोडी गुरूची ॥८॥
सधन सांपडल्या हाता । नाना युक्तीं अतिक्षुद्रता ।
नातरी बलात्कारें तत्त्वता । घ्यावें सर्वथा सर्वस्व ॥९॥
यापरी गा अधर्मतां । परद्रव्य यावया हाता ।
आसक्ति ज्याचिया चित्ता । जाण तत्त्वतां ते `चोरी' ॥२१०॥
स्वधर्मकर्मी स्वभावतां । विश्वास नाहीं ज्याच्या चित्ता ।
वेदशास्त्रपुराणार्थ । मिथ्या सर्वथा जो मानी ॥११॥
उद्धवा जाण तत्त्वतां । या नांव गा `नास्तिकता' ।
आस्तिक्यभावो स्वभावतां । अनुमात्रतां जेथ नाहीं ॥१२॥
गांठीं असतां लक्षकोडी । सदा नास्तिकता ज्याचे तोंडीं ।
घरींच्यासी आपदा लावी गाढी । ते प्रकृति रोकडी अंत्यजाची ॥१३॥
कार्येवीण कोरडी कळी । संबंधेंवीण वृथा सळी ।
अखंड करी दांतकसाळी । ते अंत्यजाची बळी निजवृत्ती ॥१४॥
ज्यासी सदा विरोध पोटीं । वरीवरी गोड मैंद गोठी ।
भीतरीं द्वेषाचा भडका उठी । जो क्रूरदृष्टि सर्वदा ॥१५॥
जन्मवरी केल्या उपकारकोटी । त्यासी एकाचि उत्तरासाठीं ।
अपकारु करावया पोटीं । छिद्रदृष्टी सदा ठेवी ॥१६॥
उपकार्या अपकारस्थिती । अंत्यजही न करी प्राणांतीं ।
ऐशिया विरोधातें जे वाहती । `शुष्कविग्रहगती' त्या नांव ॥१७॥
जो सुहृदांमाजीं पाडी वैर । अपायीं घाली थोर थोर ।
अशौच नास्तिक्य घोर । जाणावा नर `अतिविग्रही' ॥१८॥
स्वार्थेंवीण परकार्य नाशी । `शुष्कविग्रही' म्हणिपे त्यासी ।
उद्धवा ऐशी प्रकृति ज्यासी । अंत्यजही त्यासी पैं भीती ॥१९॥
ऐक कामाची कथा । कनक आणि कांता ।
येविषयीं अतिलोभता । उपरमु चित्ता असेना ॥२२०॥
स्त्रीकामाचेनि नांवें । लिंगमात्रचि असावें ।
मग सेव्यासेव्य भावें । विचारूं जीवें स्मरेना ॥२१॥
तैसाचि जाण द्रव्यार्था । भलतैसें यावें हाता ।
न विचारी विहिता अविहिता । अतिकामता अर्थार्थीं ॥२२॥
अविहित कामस्थिती । हा स्वभाव ज्याचे वृत्ती ।
ते अंत्यजादि प्रकृती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥२३॥
पाहे पां कामिकांच्या पोटीं । सदा क्रोधाची आगटी ।
कामअप्राप्ती ऐकतां गोष्ठी । भडका उठी प्रळयान्त ॥२४॥
ज्याचिये शरीरस्थिती । उसंतु नाही क्रोधाहातीं ।
सदा धुपधुपीत वृत्ती । ते जाण प्रकृती अतिनीच ॥२५॥
प्राप्तभोगें तृष्णा न बाणे । ऐकिल्याही भोगाकारणें ।
अखंड मनाचें बैसे धरणें । ते प्रकृति जाणे अतिनीच ॥२६॥
म्यां सांगितले जे आठही गुण । हे ज्याचे प्रकृतीस लक्षण ।
तो हो कां भलता वर्ण । परी अंत्यजपण त्यामाजीं ॥२७॥
अवगुण सांगितले समस्त । एक एक नरकदानीं विख्यात ।
मा आठही मिळाले जेथ । उगंड तेथ मग कैंचा ॥२८॥
त्यगावया निजस्थिती । या आठ अवगुणांची व्युत्पत्ती ।
म्यां सांगितली तुजप्रती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥२९॥
या गुणांतें अंगीकारिती । ते नरकगामी गा निश्चितीं ।
या गुणांतें जे त्यागिती । ते पावती पद माझें ॥२३०॥
जेणें माझ्या पदाची प्राप्ती । सर्वां वर्णां उत्तम गती ।
ऐशिया गुणांची व्युत्पत्ती । सांगेन तुजप्रती उद्धवा ॥३१॥
सकल लक्षणांचें निजसार । जें गुह्यगुणांचें भांडार ।
जेणें पाविजे संसारपार । ऐक साचार उद्धवा ॥३२॥
जो सर्व वर्णांचा सहज धर्म । जेणें पाविजे परब्रह्म ।
जे नाशिती चित्तभ्रम । ते गुण उत्तम अवधारीं ॥३३॥