श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ५ व ६ वा

भूम्यंब्वग्न्यनिलाकाशा भूतानां पञ्च धातवः ।

आब्रह्मस्थावरादीनां शारिरा आत्मसंयुताः ॥५॥

वेदेन नामरूपाणि विषमाणि विषमाणि समेष्वपि ।

धातुषृद्धव कल्प्यन्ते एतेषां स्वार्थसिद्धये ॥६॥

पृथ्वी आप तेज वायु गगन । ब्रह्मादि स्थावरान्त जाण ।

भूतीं पंचभूतें समान । वस्तुही आपण सम सर्वीं ॥६४॥

नाहीं नाम रूप गुण कर्म । ऐसें जें केवळ सम ।

तेथ माझेनि वेदें विषम । केलें रूप नाम हितार्थ ॥६५॥

तळीं पृथ्वी वरी गगन । पाहतां दोनीही समान ।

तेथ दश दिशा कल्पिल्या जाण । देशांतरगमनसिद्ध्यर्थ ॥६६॥

तेवीं नाम रूप वर्णाश्रम । समाच्या ठायीं जें विषम ।

हा माझेनि वेदें केला नेमे स्वधर्मकर्मसिद्ध्यर्थ ॥६७॥

येणेंचि द्वारें सुलक्षण । धर्मार्थकाममोक्षसाधन ।

पुरुषांच्या हितालागीं जाण । म्यां केलें नियमन वेदाज्ञा ॥६८॥

रूप नाम आश्रम वर्ण । वेदु नेमिता ना आपण ।

तैं व्यवहारु न घडता जाण । मोक्षसाधन तैं कैंचें ॥६९॥

एवं वेदें चालवूनि व्यवहारु । तेथेंचि परमार्थविचारु ।

दाविला असे चमत्कारु । सभाग्य नरु तोचि जाणे ॥७०॥

अत्यंत करिता कर्मादरु । तेणें कर्मठचि होय नरु ।

तेथ परमार्थ नाहीं साचारु । विधिनिषेधीं थोरु पीडिजे ॥७१॥

केवळ स्वधर्मकर्म सांडितां । अंगीं आदळे पाषंडता ।

तेणेंही मोक्ष न ये हाता । निजस्वार्था नागवले ॥७२॥

यालागीं स्वधर्म आचरतां । निजमोक्ष लाभे आइता ।

हे वेदार्थाची योग्यता । जाणे तो ज्ञाता सज्ञान ॥७३॥

हे वेदार्थनिजयोग्यता । सहसा न ये कवणाचे हाता ।

याचिलागीं गा परमार्थ । गुरु तत्त्वतां करावा ॥७४॥

त्या सद्‍गुरूची पूर्ण कृपा होय । तरीच आतुडे वेदगुह्य ।

गुरुकृपेवीण जे उपाय । ते अपाय साधकां ॥७५॥

यालागीं माझा वेद जगद्‍गुरु । दावी आपातता व्यवहारु ।

नेमी स्वधर्मकर्मादरु । जनाचा उद्धारु करावया ॥७६॥

ऐसा माझा वेदु हितकारी । दावूनि गुणदोष नानापरी ।

जन काढी विषयाबाहेरीं । वेद उपकारी जगाचा ॥७७॥