एका मनोरथमयीर्ह्यन्यस्योच्चावचास्तनूः ।
गुणसङगादुपादत्ते क्वचित्कश्चिज्जहाति च ॥४७॥
संसारविकाराचें भान । अभिमानयुक्त करी मन ।
स्वर्गनरक गमनागमन । देहाभिमान भोगवी ॥४९॥;
आत्मा याहूनि सहजें भिन्न । चिन्मात्रैक चिद्धन ।
तेथ आतळों न शके मन । शुद्धीं अभिमान असेना ॥५५०॥
मन अभिमान प्रसवे माया । अभिमानें गुण आणिले आया ।
गुणीं मायिक केली काया । विकारसामग्रियासमवेत ॥५१॥
जैशी देहापाशीं छाया । तैशी स्वरुपीं मिथ्या माया ।
जेथ जन्ममरणेंसीं काया । रिघावया ठावो नाहीं ॥५२॥
आत्मा शुद्ध काया मलिन । काया जड आत्मा चिद्धन ।
अज अव्यय आत्मा परिपूर्ण । जन्ममरण देहासी ॥५३॥
तिनी गुण तिनी अवस्था । कार्य कर्म अहंकर्ता ।
हें देहाभिमानाचे माथां । आत्मा सर्वथा अलिप्त ॥५४॥
यापरी विकारांहून । आत्मा चिद्रूपें सहज भिन्न ।
म्हणशी जीवास देहाभिमान । तेंही कथन अवधारीं ॥५५॥
जीव अलिप्त मायागुणीं । ऐक सांगेन ते काहाणी ।
स्फटिक ठेविजे जैशा वर्णीं । तद्रूपपणीं तो भासे ॥५६॥
हो कां तद्रूपपणेंही दिसतां । स्फटिक अलिप्त निजशुद्धता ।
तेवीं सत्त्वादि गुणीं क्रीडतां । जीव तत्त्वतां अलिप्त ॥५७॥
स्फटिक काजळीं दिसे काळा । परी तो काळेपणावेगळा ।
तेवीं तमोगुणें जीवू मैळा । दिसोनि निराळा तमेंसीं ॥५८॥
स्फटिक आरक्तीं आरक्तकिळा । दिसोन आरक्ततेवेगळा ।
तेवीं रजोगुणीं राजसलीळा । भोगूनि वेगळा जीवात्मा ॥५९॥
स्फटिक श्र्वेतवर्णीं दिसे श्र्वेत । परी तो श्र्वेतपणा अलिप्त ।
तेवीं सत्त्वीं दिसे ज्ञानवंत । गुणज्ञानातीत जीवात्मा ॥५६०॥
त्रिगुण गुणेंसीं अलिप्तता । दाविली जीवशिवांची तत्त्वतां ।
देहीं असोनि निःसंगता । ऐक आतां सांगेन ॥६१॥
जेवीं घटामाजील जीवन । घटीं चंद्रबिंब आणी जाण ।
तेवीं शुद्धासी जीवपण । देहाभिमान देहीं देखे ॥६२॥
घटनिश्चळत्वें बिंब निश्चळ । घटचंचलत्वें तें चंचळ ।
तेवीं देहाच्या अवस्था सकळ । मानी केवळ जीवात्मा ॥६३॥
घटीं कालविल्या अंजन । तरी तें काळें होय जीवन ।
परी बिंबप्रतिबिंबां जाण । काळेपण लागेना ॥६४॥
तेवीं देहाची सुखदुःखकथा । कां पापपुण्यादि जे वार्ता ।
नाहीं जीवशिवांच्या माथां । देह अहंता ते भोगी ॥६५॥
ये घटींचें जळ ते घटीं भरित । चंद्रबिंब असे त्याहीआंत ।
तेवीं या देहींचा त्या देहीं जात । जीवात्मा म्हणत या हेतू ॥६६॥
चंद्र गगनीं अलिप्त असे । तो मिथ्या प्रतिबिंबें घटीं भासे ।
तेवीं वस्तु वस्तुत्वें सावकाशें । जीवू हें पिसें देहात्मा ॥६७॥
त्रिगुणगुणीं गुणातीत । देही देहसंगा अलिप्त ।
जीव शिव दोनी येथ । तुज म्यां साद्यंत दाखविले ॥६८॥;
हें नेणोनियां समस्त । देहात्मवादें जाहले भ्रांत ।
स्वर्गनरकादि आवर्त । योनी भोगवीत अभिमान ॥६९॥
द्विजदेह आरंभूनि येथ । परमेष्ठिदेहपर्यंत ।
स्वर्गसुख देहें समस्त । भोगवी निश्चित पुण्याभिमान ॥५७०॥
याहूनियां अधोमुख येथ । द्विजत्वाहूनि खालते जात ।
नाना दुःखयोनी भोगवित । जाण निश्चित पापाभिमान ॥७१॥
येथ पापपुण्यकर्माचरण । तें वाढविताहे जन्ममरण ।
यांत विरळा सभाग्य जाण । जन्ममरणच्छेदक ॥७२॥;
ज्यांसी निष्काम पुण्याचिया कोडी । जिंहीं स्वधर्म जोडिला जोडी ।
ज्यांसी भूतदया गाढी । ज्यांची आवडी द्विजभजनीं ॥७३॥
जे अहिंसेसी अधिवास । ज्यांचें अद्वैतपर मानस ।
जे सारासारराजहंस । जन्ममरणांचा त्रास घेतला जिंहीं ॥७४॥
जे उपनिशदर्थचातक । जे जीवजनकाचे शोधक ।
जे निजात्मतत्त्वसाधक । जे विश्वासुक भावार्थी ॥७५॥
ज्यांसी संतचरणीं सद्भावो । जे गुरुवचनीं विकले पहा हो ।
त्यांसी देहीं विदेहभावो । मत्कृपें पहा हो पावती ॥७६॥
तेही निजबोधें देहाची बेडी । तोडूनि जन्ममरणाची कोडी ।
उभवूनि सायुज्याची गुडी । परापरथडी पावले ॥७७॥
त्यांसी संसाराचे आवर्त । सर्वथा गेले न लगत ।
जेवीं बुडण्याचा संकेत । मृगजळाआंत असेना ॥७८॥
ऐसे प्राप्तपुरुष येथ । संसारीं नाहींत गा बहुत ।
हिंडतां अवघ्या जगांत । एकादा कदाचित देखिजे ॥७९॥
असो देखिल्याही त्यातें । कोण आहे ओळखतें ।
उद्धवा जाण निश्चितें । आत्मा येथें दिसेना ॥५८०॥
जरी निकट भेटला ज्ञाता । त्याचा देह देखिजे वर्ततां ।
परी भीतरील निजात्मता । न दिसे सर्वथा कोणासी ॥८१॥
आत्मा गेला आला म्हणती । शेखीं येणेंजाणें न देखती ।
तेच विषयींची उपपत्ती । स्वयें श्रीपती सांगत ॥८२॥