श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ५७ वा

क्षिप्तोऽवमानितोऽसद्भिः प्रलब्धोऽसूयितोऽथवा ।

ताडितः सन्निबद्धो वा वृत्त्या वा परिहापितः ॥५७॥

देहाभिमानी तामस जन । अतिदुष्ट जे दुर्जन ।

तिंहीं साधूंसी करितां छळण । शांतीस्तव सज्जन क्रोधी नव्हती ॥६८॥

अल्पउपद्रवीं जाण । न येती क्रोधा सज्ञान ।

तैसें नव्हे अतिनिर्वाण । पीडा दारुण करितांही ॥६९॥

कायिक वाचिक मानसिक । त्रिविध पीडा देतां देख ।

साधु निजशांतीं नेटक । जाणोनि विवेक ते साहती ॥६७०॥

उजू बोलतां शुद्ध युक्ती । आक्षेपूनि हेडाविती ।

झिडकावूनियां निर्भर्त्सिती । अपमानिती सभेसी ॥७१॥

शब्दीं शब्दाचे करुनि छळ । म्हणती दुष्ट दुर्जन दुःशीळ ।

अपवित्र अमंगळ । नष्ट चांडाळ हा एक ॥७२॥

ऐशा दुर्जनांच्या दुष्टोक्ती । साधु साहे निजशांती ।

ते शांतीची उपपत्ती । विवेकस्थिती अवधारीं ॥७३॥

पराची जिव्हा वोठ हालती । माझ्या अंगीं ते न रुपती ।

यालागीं क्रोध न ये चित्तीं । निजशांती ढळेना ॥७४॥

सभेसी सन्मानें पूजितां । लोटूनि घातला खालता ।

हाणोनियां चरणघाता । नेला परता अपमानें ॥७५॥

सन्मानें जेथ पूजूं नेती । तेथ केवळ असे क्षिती ।

अपमानें जेथ लोटिती । तेथही क्षिती तेचि पैं ॥७६॥

येथ मान अपमान । कल्पना मनाची जाण ।

ऐसेनि विवेकें सज्जन । द्वेषीना जन निजशांती ॥७७॥

प्रलोभूनि नाना युक्ती । धनें ठकवूनियां निर्भर्त्सिती ।

धनलोभ केवळ अधःपाती । त्याची निवृत्ति जिंहीं केली ॥७८॥

त्यांसी निंदितांचि जाण । दोषी होइजे आपण ।

यालागीं क्रोधा न ये मन। शांति संपूर्ण ढळेना ॥७९॥

शुद्ध बोलती शास्त्रार्थ । अर्थ तितुका अनर्थ ।

त्या अनर्था जो करी निवृत्त । त्यातें द्वेषित ते मूर्ख ॥६८०॥

सद्गुणीं दोष आरोपिती । नानापरी निंदा करिती ।

तेणें हित मानिती चित्तीं । तारक निश्चितीं हे माझे ॥८१॥

मातेचे जे करतळ । ते वरिवरी क्षाळिती बाह्य मळ ।

हे जनक माझे केवळ । सबाह्य मळ सकळ जिव्हाग्रें धुती ॥८२॥

ऐशियांचें करितां छळण । हितास नाडिजे आपण ।

कोणाचे न बोले दोषगुण । तेणें शांति जाण थोरावे ॥८३॥

चाले जेणें जीविकास्थिती । धन्य धान्य क्षेत्र वृत्ती ।

छळें बळें हिरोनि नेती । तेणेंही चित्तीं क्षोभ नुपजे ॥८४॥

येथ लाभालाभ दैवाधीन । त्यासी देतेंघेतें तेंचि जाण ।

यालागीं द्वेषीना जन । शांतीचा गुण न सांडी ॥८५॥

वृत्ति घेऊनि उगे नसती । अन्यायी म्हणोनि बांधिती ।

एक तोंडावरी थुंकिती । एक माथां मुतती अतिदुष्ट ॥८६॥

एक ताडिती पाडिती । एक नानापरी गांजिती ।

तरी अंगींची ढळेना शांती । विवेक सांगाती सज्जना ॥८७॥

थुंका आणि जें मृत । तें देहाचिमाजीं उपजत ।

देहींचें देहास लागत । क्षोभ तेथ कोण मानी ॥८८॥

थुंका आणि जें मृत । जैसें देहीं उपजे देहाचें अपत्य ।

देहाचें देहावरी खेळत । दुःख तेथ कोणाचें ॥८९॥

धरितां मारितां म्हणे देख । देहो तितुका पांचभौतिक ।

मारिता मारिजता दोनी एक । कोणाचें दुःख कोणासी ॥६९०॥

ऐशी सविवेकें ज्यासी शांती । चारी मुक्ती त्याच्या दासी होती ।

त्याचा अंकिला मी श्रीपती । यावरी प्राप्ती ते कायी ॥९१॥

तेथ केवळ जो मोक्षार्थी । तेणें सर्वस्वें पाळावी शांती ।

ते दुःखसागरावर्ती । होय तारिती सुखरुप ॥९२॥

वैराग्य योग ज्ञान ध्यान । त्याचें फळ तें शांति जाण ।

ते शांति साधूनि संपूर्ण । आपणिया आपण उद्धरिती ॥९३॥

यालागीं उद्धवा जाण । साहोनि द्वंद्वांचें काठिण्य ।

शांति साधूनि संपूर्ण । ब्रह्म परिपूर्ण पावावें ॥९४॥

पूर्ण ब्रह्म पावल्यापाठीं । जन्ममरणाची खुंटे गोठी ।

परमानंदें पडे मिठी । भवभयाची तुटी तैं होय ॥९५॥;

ऐकोनि श्रीकृष्णाचे बोला । उद्धव अत्यंत चाकाटला ।

द्वंद्वबाध जो ऐकिला । तो न वचे साहिला आम्हांसी ॥९६॥

ऐकिल्या नाहीं ये शांतीच्या गोष्टी । मा केवीं देखिजेल दृष्टीं ।

ऐशी शांति ज्याच्या पोटीं । तो पुरुष सृष्टीं नसेल ॥९७॥

मागें ऐकिली ना देखिली । ऐशी शांति त्वां कैंची काढिली ।

हे ऐकतां तुझी बोली । भयें दचकली बुद्धि माझी ॥९८॥

ऐशी शांति ज्यासी आहे । तो मागें झाला ना पुढें होये ।

देवो बोलिला निजनिर्वाहें । तें दुःसह होये आम्हांसी ॥९९॥

ज्या सांगीतलें द्वंद्वासी । तें अतिदुःसह योगियांसी ।

केवीं साहवे आम्हांसी । तेंचि देवासी पूसत ॥७००॥