उद्धव उवाच- यथैवमनुबुद्धयेयं वद नो वदतांवर ।
सुदुःसहमिमं मन्य आत्मन्यसदतिक्रमम्॥५८॥
विदुषामपि विश्वात्मन् प्रकृतिर्हि बलीयसी ।
ऋते त्वद्धर्मनिरताञ्छात्रांस्ते चरणालयान् ॥५९॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे एकादशस्कन्धे भगवदुद्धवसंवादे द्वाविंशोऽध्यायः ॥२२॥
जे सांगों जाणती वेदशास्त्रार्था । ते वक्ते म्हणिपती तत्त्वतां ।
त्या वक्त्यांमाजीं तुझी श्रेष्ठता । मुख्य वेदांचा वक्ता तूं होसी ॥१॥
शास्त्रें लाहोनि तुझी युक्ती । तुझी तुज प्रतिपादिती ।
ते परोक्षवादें थोंटावती । श्रुति ’नेति नेति’ परतल्या ॥२॥
त्या तुझे मुखींच्या ज्ञानोक्ती । कृपेनें ऐकोनि कृपामूर्ती ।
श्रवणाचें भाग्य वानूं किती । जे ऐकती ते धन्य ॥३॥
ऐसऐशिया अतियुक्तीं । उद्धवें प्रार्थिला श्रीपती ।
हात जोडूनि परम प्रीतीं । म्हणे विनंती अवधारीं ॥४॥
स्वामी बोलती अतिअगाध । हें बोलणें परम शुद्ध ।
माझे बुद्धीसी नव्हे बोध । पराचे अपराध कोण साहे ॥५॥
सोसावे पराचे अपराध । तेंही कठिणत्वें अतिविरुद्ध ।
हा दुःसह महाबोध । कैसेनी द्वंद्व साहवे ॥६॥
उत्तमें केलिया अपराधा । कोटींमाजीं साहे एकादा ।
परी नीचाची विरुद्ध बाधा । कोणीही कदा न साहे ॥७॥
ज्याचें न व्हावें दर्शन । ज्यासी करुं नये नमन ।
त्याचे मस्तकीं वाजतां चरण । साहेल कोण गोविंदा ॥८॥
ज्याचा निःशेष जाय प्राण । तोचि साहे हें कठिण ।
जो होय सचेतन । त्यासी सर्वथा जाण न साहवे ॥९॥
इतरांची कायसी कथा । सज्ञान जे कां तत्त्वतां ।
तेही अतिक्रमू न साहती अल्पतां । मा अपमानता कोण साहे ॥७१०॥
क्रोध जाहला कपिलमहामुनीसी । तेणें भस्म केलें सगरांसी ।
नारदें कुबेरपुत्रांसी । वृक्षत्वासी आणिलें ॥११॥
दुर्वासाची सांगतां गोठी । त्याची कथा आहे मोठी ।
कोप आला शृंगीचे पोटीं । मेल्या सर्पासाठीं शापिलें ॥१२॥
मुख्यत्वें शांति सनकादिकांसी । द्वारीं आडकाठी केली त्यांसी ।
वैकुंठीं क्षोभूनि आवेशीं । जयविजयांसी शापिलें ॥१३॥
सज्ञानाची ऐशी स्थिती । मा इतरांची कोण गणती ।
परापराधसहनशांती । दुर्लभ त्रिजगतीं गोविंदा ॥१४॥
प्रकृति निजगुणीं सबळ । ते अल्पें क्षोभवीं तत्काळ ।
साधु सज्जन केवळ । करी विकळ अशांती ॥१५॥
ज्यासी तुझी पूर्ण भक्ति घडे । ज्यासी तुझी पूर्ण कृपा जोडे ।
जो तुझे चरणीं अखंड जडे । त्यासी घडे हे शांती ॥१६॥
तूं विश्वात्मा त्रिजगतीं । चोरी न चले तुजप्रती ।
मज हीं द्वंद्वें न साहवती । तूंही श्रीपती जाणसी ॥१७॥
परम पावन निजशांती । अतिनिंद्य ते अशांती ।
ऐसें व्याख्यान जे ज्ञाते करिती । तेही न साहती द्वंद्वांतें ॥१८॥
द्वंद्वें दुःसह सर्वार्थी । तेथें माझा पाड किती ।
एवं द्वंद्वसहिष्णुतेची युक्ती । मज कृपामूर्ति सांगावी ॥१९॥
सकल साधनें वश्य होती । परी हे सहिष्णुता न ये चित्तीं ।
ते मी लाभें निजशांती । ऐशी कृपा निश्चितीं करावी ॥७२०॥
मी शांतीचें लाभें कल्याण । ऐशी कृपा करावी परिपूर्ण ।
म्हणोनि धरिले श्रीचरण । उद्धवें आपण निजभावें ॥२१॥;
ऐकोनि उद्धवाची विनंती । संतोषला कृपामूर्ती ।
जेवीं चातकाचिया तृषार्ती । गर्जोनि त्रिजगती निववी मेघ ॥२२॥
तेवीं भक्तवचनासरिसा । उल्हासला कृष्ण कैसा ।
उद्धवाचिया निजमानसा । शांतीचा ठसा घालील ॥२३॥
उद्धवप्रश्नाचें प्रत्युत्तर । उदार सुंदर गुणगंभीर ।
उघडोनि शांतीचें भांडार । स्वयें शाङर्गधर सांगेल ॥२४॥
नवल सांगती ते टेव । युक्तिचातुर्यवैभव ।
निजशांतीस पडे खेंव । ऐसें अपूर्व सांगेल ॥२५॥
श्रीकृष्णमुखींच्या ज्ञानोक्ती । ऐकतां स्वयंभ प्रकटे शांती ।
ते ऐकावया उद्धव चित्तीं । जाहला निश्चितीं सावध ॥२६॥
जेवीं गजग्रहणाविखीं पंचानन । साटोप धरी आपण ।
तेवीं शांति साधावया जाण । सावधान उद्धव ॥२७॥
जळीं तळपतांचि मासा । कवडा झेलूनि ने आकाशा ।
तेवीं शांतिचिया आमिषा । उद्धव तैसा तळपत ॥२८॥
तें भिक्षुगीतनिरुपण । पुढिले अध्यायीं श्रीकृष्ण ।
निजशांति बाणे संपूर्ण । तेंचि लक्षण सांगेल ॥२९॥
ज्यांसी परमार्थाची चाड । तिंहीं सांडूनि साधनकवाड ।
शांतिसाधनीं श्रद्धा वाड । अतिदृढ राखावी ॥७३०॥
श्रीकृष्ण सांगेल शांति पूर्ण । उद्धव तया अर्थी सावधान ।
एका विनवी जनार्दन । श्रोतां अवधान मज द्यावें ॥७३१॥
इति श्रीभागवते महापुराणे एकादशस्कंधे श्रीकृष्णोद्धवसंवादे
एकाकारटीकायां द्वाविंशतितमोऽध्यायः ॥२२॥
बाविसावा अध्याय समाप्त
॥श्रीः॥
॥ ॐ तत्सत् - श्रीकृष्ण प्रसन्न ॥