श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक २४ वा

देवर्षिपितृभूतानि ज्ञातीन्बन्धूंश्च भागिनः ।

असंविभज्य चात्मानं यक्षवित्तः पतत्यधः ॥२४॥

दैवें जोडिलिया धन । आचरावे पंचमहायज्ञ ।

करावें भगवत्पूजन । उल्हासें जाण महोत्साहें ॥७७॥

स्वयें करावें पितृतर्पण । षण्णवति श्राद्धें जाण ।

पितर उद्धरावे आपण । गयावर्जन करोनियां ॥७८॥

जित्यां पितरां त्रिकाळीं नमन । कदा न करावें हेळण ।

त्यांची अवज्ञा आपण । प्राणांतीं जाण न करावी ॥७९॥

त्यांसी गौरवूनि आपण । यथारुचि द्यावें अन्न ।

यथाशक्ति द्यावें धन । सेवेनें संपूर्ण सुखी करावीं ॥३८०॥

पिता स्वयमेव नारायण । माता प्रत्यक्ष लक्ष्मी आपण ।

ऐसें भावें ज्याचें भजन । सुपुत्र जाण तो एक ॥८१॥

ज्याचे सेवेनें सुखी पितर । तेंचि पितृतर्पण साचार ।

जितां अवज्ञा तो अनाचार । मेल्या श्राद्धविचार तो लौकिक ॥८२॥

जो पितृवचन अविश्वासी । तेणें केल्या पापराशी ।

जो पितृवचन विश्वासी । मोक्ष त्यापाशीं वोळंगणा ॥८३॥

जितमृतपितृतर्पण । ते सांगीतली उणखूण ।

या नांव गा पितृभजन । ऋषिपूजन तें ऐक ॥८४॥

सन्मानें आणूनि ब्राह्मण । श्रद्धा कीजे चरणक्षाळण ।

चरणतीर्था अभिवंदन । सबाह्य जाण स्वयें कीजे ॥८५॥

धूपें दीपें यथोक्त पूजन । यथारुचि तृप्ति सदन्न ।

यथाशक्ति द्यावें धन । ऋषिपूजन या नांव ॥८६॥

ब्राह्मण तेचि ऋषीश्वर । ब्राह्मणें तृप्त सनत्कुमार ।

ब्राह्मणमुखें शाङर्गधर । धाला ढेंकर देतसे ॥८७॥

बंधु स्वगोत्र स्वजन । त्यांची दरिद्रपीडा दारुण ।

निरसावी देऊनि धन । हा मुख्य धर्म जाण श्रेष्ठत्वें ॥८८॥

कुटुंब पीडूनि आपण । अन्यत्रां द्यावें अन्नधन ।

तोचि अधर्म परिपूर्ण । शुद्ध पुण्य तें नव्हे ॥८९॥

कुटुंबासी यथोचित । सुखी करुनि समस्त ।

याहूनि उरला जो अर्थ । तो श्रेयार्थ वेंचावा ॥३९०॥

अतिथि आलिया देख । अन्न द्यावें आवश्यक ।

तो झालिया पराङ्‌मुख । पुण्य निःशेष हरासे ॥९१॥

सकळ दीनांमाजीं जाण । अतिश्रेष्ठ अन्नदान ।

दीनास देऊनि सन्मान । द्यावें सदन्न अतिश्रद्धा ॥९२॥

कुटुंब सुखी करी आपण । स्वेच्छा दे दीनभोजन ।

परी कदर्थवी जो निजप्राण । तोही दारुण अधर्म ॥९३॥

जैसें कीजे दीनतर्पण । त्यांत आपणही एक दीन ।

तेथ न करुनि अधिकशून्य । करावें भोजन समभागें ॥९४॥

पंक्तीमाजीं प्रपंचपण । तें अन्नदानीं अतिविघ्न ।

यालागीं करावें भोजन । समभागीं आपण सकळांसीं ॥९५॥

धनाचा सद्वययो खरा । द्यावें अनाथप्रेतसंस्कारा ।

अर्पावें दीनांच्या उद्धारा । धाडावें घरा अयाचितांच्या ॥९६॥

अंध पंगु मुके दीन । यांसी संरक्षी जो आपण ।

त्याचेंचि सार्थक धन । शुद्ध पुण्य तयाचें ॥९७॥

साधुसज्जनां विचंबू अडी । तो विचंबू जो सधन तोडी ।

त्याच्या निजधर्माची गुडी । उभारे रोकडी वैकुंठीं ॥९८॥

दुर्बळ जो कां भगवद्भक्त । त्यासी संरक्षी जो धनवंत ।

तेणें तुष्टला भगवंत । त्यातें उद्धरीत भक्ताआधीं ॥९९॥

सकळमंगळां मंगळ पूर्ण । सकळ कल्याणांचें कल्याण ।

ते हे सद्गुरुश्रीचरण । तेथ निजधन जयांचें अर्पे ॥४००॥

तयांच्या निजधर्माचें निशाण । सत्यलोकीं लागलें जाण ।

वैकुंठीं कैलासीं संपूर्ण । भेरीनिशाण त्राहाटिलें ॥१॥

स्वधर्में जोडलें निजधन । जो करी सद्गुरुसी अर्पण ।

तोचि कर्मीं निष्कर्म जाण । परम पावन तो एक ॥२॥

जो चढत्यावाढत्या भगवद्भक्ती । गुरुसी अर्पी निजसंपत्ती ।

त्यातें अंगीकारुनि लक्ष्मीपती । आपुली निजभक्ती त्यासी दे ॥३॥

ज्यासी अनन्य गुरुभक्ती । त्याच्या द्वारीं चारी मुक्ती ।

दासीत्वें उभ्या असती । त्यापासोनि श्रीपती परता नव्हे ॥४॥

ज्याचें तनु मन धन । गुरुचरणीं अर्पे पूर्ण ।

त्यासी भवभयाचें भान । कल्पांतीं जाण दिसेना ॥५॥;

दैवें जोडली जे संपत्ती । ते वेंचोनि ऐशा निगुतीं ।

अर्थें परमार्थप्राप्ती । सभाग्य लाहती निजनिष्ठा ॥६॥

ऐसे न वेंचोनि धन । स्वयाति कुटुंब पीडी पूर्ण ।

जो पोटा न खाय आपण । तें यक्षधन संचित ॥७॥

एवं कदर्थूनि निजप्राण । जें संचिलें यक्षधन ।

तें अधःपातासी कारण । दुःख दारुण धनलोभ्या ॥८॥

म्हणे मीही याच निष्ठा । यक्षवित्तें झालों करंटा ।

हातींचा स्वार्थ गेला मोटा । वंचलों कटकटा निजमोक्षा ॥९॥

सांचोनियां यक्षवित्त । म्यां माझें केलें अनहित ।

ऐसा तो खेदयुक्त । कष्टें बोलत निजदुःख ॥४१०॥;