एवमन्वीक्षमाणस्य कथं वैकल्पिको भ्रमः ।
मनसो हृदि तिष्ठेत व्योम्नीवार्कोदये तमः ॥२८॥
प्रकृति-पुरुषविवंचन । आदि मध्य अवसान ।
तुज म्यां दाविलें एकपण । तेथ कां भिन्नपण कल्पिसी वायां ॥५८०॥
उत्पत्तिआदि ब्रह्म पूर्ण । उत्पत्तीसी तेंचि कारण ।
जग जन्मलें जें सगुण । तेंही ब्रह्मरुपें जाण दाविलें तुज ॥८१॥
आणि प्रळयाच्या अंतीं । ब्रह्मचि उरे निजस्थिती ।
तेही विखींची प्रतीती । तुज म्यां निश्चितीं दाविली ॥८२॥;
प्रकृतीहूनि पुरुष भिन्न । प्रकृति स्वातंत्र्यें मिथ्या जाण ।
ऐसें प्रकृतिपुरुष ज्यासी ज्ञान । त्यासी मीतूंपण भासेना ॥८३॥;
जेथ नाहीं मीतूंपण । तेथ विकल्प कल्पी कोण ।
आद्यंतीं वस्तु पूर्ण । हें विवेकज्ञान जयासी ॥८४॥
जो विवेक पुरुषप्रक्रृती । सांख्य जागे ज्याचे चित्तीं ।
त्यासी विकल्पाची प्राप्ती । नव्हे कल्पांतीं उद्धवा ॥८५॥
सांख्यविवेकगभस्ती । पूर्ण उगवला ज्याचे चित्तीं ।
तेथ विकल्पाची अंधारी राती । कैशा रीतीं उरेल ॥८६॥
ज्यासी पटुतर सांख्यज्ञान । विकल्प विसरे त्याचें मन ।
हृदयीं उगवे चिद्भान । अज्ञाननिशा पूर्ण निरसूनी ॥८७॥;
जेथ निरसलें अज्ञान । तेथ विकल्पाचें कैंचें स्थान ।
यापरी सांख्यज्ञान । साधकां पूर्ण उपकारी ॥८८॥
जें साराचें निजसार । जें गुह्यज्ञानभांडार ।
जें कां विवेकरत्नाकर । तें सांख्य साचार उद्धवा ॥८९॥