श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक ३५ वा

वैतसेनस्ततोऽप्येवमुर्वश्या लोकनिस्पृहः ।

मुक्तसङगो महीमेतामात्मारामश्चचार ह ॥३५॥

इति श्रीमद्भागवते महापुराणे एकादशस्कन्धे ऐलगीतं नाम षड्‌विंशोऽध्यायः ॥२६॥

पूर्वीं सूर्यवंश प्रसिद्ध । तेथ सोमवंशाचा संबंध ।

’वैतसेन’ श्लोकींचें पद । लावूनि गोविंद बोलिला ॥६२॥

उमावनीं अतिएकांत । तेथ उमा आणि उमाकांत ।

विगतवासेंसीं क्रीडत । स्वानंदयुक्त स्वलीला ॥६३॥

तेथ शिवाचे दर्शनासी । अवचटें आले सप्तऋषी ।

लज्जा उपजली पार्वतीसी । तिणें त्या वनासि शापिलें ॥६४॥

’जो पुरुष या वनाआंत । येईल तो हो स्त्रीरुप एथ’ ।

ऐसा शाप क्रोधयुक्त । वदली निश्चित जगदंबा ॥६५॥

तेथ राजा ’सुद्युम्न’ सूर्यवंशी । नेणोनियां शाप प्रभावासी ।

पारधी आला त्या वनासी । सकळ सेनेसीं सन्नद्ध ॥६६॥

रिघतांचि त्या वनाआंत । पुरुषत्व पालटलें तेथ ।

बाप शापाचें सामर्थ्य । झाले समस्त स्त्रीरुप ॥६७॥

तेथ पुरुषत्वाची आठवण । निःशेष विसरलें मन ।

आपण पूर्वी होतों कोण । हेंही संपूर्ण विसरले ॥६८॥

अश्व झाले अश्विनी । हस्ती झाले हस्तिणी ।

पुरुष झाले कामिनी । तत्क्षणीं त्या वनांत ॥६९॥

तेथ पुरुषकामें कामासक्ती । अनुकूल पुरुषांप्रती ।

स्त्रिया गेलिया त्या समस्ती । अतिकामरतीं संभोगा ॥४७०॥

राजा सुद्युम्न झाला नारी । अतिसुकुमार सुंदरी ।

तो सोमपुत्र बुधातें वरी । अतिप्रीतीकरीं भाळोनि ॥७१॥

बुधें सुद्युम्न देखोनि नारी । तो भुलला स्त्रीकामेकरीं ।

एवं अतिप्रीतीं परस्परीं । येरयेरावरी भाळलीं ॥७२॥

बुध महाराज चूडामणी । तो सुद्युम्नातें स्त्रीत्वें पर्णी ।

केली पटाची निजराणी । बाप करणी कर्माची ॥७३॥

सुद्युम्न बुधवीर्येंकरीं । पुरुरवा जन्मे त्यांचे उदरीं ।

एवं सूर्यवंशामाझारीं । सोमवंश यापरी संचरला ॥७४॥

हे सोमवंशींची आद्यकथा । एथूनि सोमवंश वाढता ।

श्रीकृष्ण बोलिला ध्वनितार्था । तेचि म्यां कथा उपलविली ॥७५॥

सुद्युम्न झाला बुधाची नारी । मागें सूर्यवंशा माझारीं ।

नाहीं राज्यासी अधिकारी । संकट भारी वोढवलें ॥७६॥

ते सूर्यवंशींचा कुळगुरु । वसिष्ठ महायोगीश्वरु ।

तेणें करुनि अत्यादरु । गौरी-हरु प्रार्थिलीं ॥७७॥

प्रसन्न करुनि पार्वतीसी । मागे सुद्युम्नाच्या उच्छापासी ।

येरी सांगे महादेवासी । तुम्हीं वसिष्ठासीं बुझवावें ॥७८॥

जें भवानीचें शापवचन । कदा अन्यथा नव्हे जाण ।

धरावया वसिष्ठाचें मन । नवलविंदान शिवें केलें ॥७९॥

शुक्ल पक्षीं सुद्युम्नासी । पुरुषत्व प्राप्त होईल त्यासी ।

कृष्णपक्षीं बुधापाशीं । स्त्रीभावेंसीं वर्तेल ॥४८०॥

पक्षें पुरुष पक्षें नारी । ऐशिया उच्छापाची परी ।

शिवें करुनि कृपेकरीं । केला अधिकारी निजराज्या ॥८१॥

पुरुषत्व पावल्या सुद्युम्नासी । तें पुरुषत्व नावडे त्यासी ।

स्त्रीसंभोगें बुधापाशीं । अतिप्रीतीसीं लोधला ॥८२॥

स्वर्ग अप्सरा आलिया पाशीं । त्याही नावडती सुद्युम्नासी ।

त्याहूनि प्रीति बुधापाशीं । स्त्रीभावेंसीं अनिवार ॥८३॥

बुधासीही स्वर्गांगना । संभोगीं न येती मना ।

ऐसी अतिप्रीति सुद्युम्ना । स्त्रीभोगें जाणा विगुंतली ॥८४॥

पुरुषीं पुरुषत्वाची रती । भोगुं जाणें मी श्रीपती ।

इतर बापुडीं तीं किती । स्त्रीदेहासक्तीं भुललीं ॥८५॥

स्त्रीदेहीं जो आत्मा असे । तो भोगिजे म्यां हृषीकेशें ।

इतरांसी स्त्रीदेहींचें पिसें । विषयावेशें भुलोनी ॥८६॥

असो हें सांगावें किती । कामीं निष्कामतेची रती ।

ते मी जाणें रमापती । कां जाणती निजानुभवी ॥८७॥

पुरुत्वापरीस कामरती । स्त्रीदेहीं अतिआसक्ती ।

त्या स्त्रीकामाची निवृत्ती । जाण निश्चितीं सत्संगें ॥८८॥

वसिष्ठाचिये सत्संगतीं । झाली स्त्रीभावाचि निवृत्ती ।

सुद्युम्न पावला पुरुषत्वप्राप्ती । धन्य त्रिजगतीं सत्संग ॥८९॥

पुरुषत्व पावोनि सुद्युम्न । निजनगरा येतां जाण ।

स्त्रीभावें नष्टलें सैन्य । एकला आपण स्वयें आला ॥४९०॥

एवं निःशेष विगत सैन्य । यालागीं नांवें ’वीतसेन’।

त्या वीतसेनाचा पुत्र जाण । ’वैतसेन’ पुरुरवा ॥९१॥

तेणें निजात्मता अतिविरक्ती । सांडूनि स्वर्गभोगसंपत्ती ।

त्यजूनि उर्वशीकामासक्ती । आत्मारामस्थिती पावला ॥९२॥

आत्माराम निजस्थिती । मिथ्या देहसंग सांगाती ।

निजात्मबोधें त्रिजगतीं । स्वानंदें नृपति विचरत ॥९३॥

जेथें जेथें पाउल उठी । तेथें तेथें होती सुखाच्या कोटी ।

स्वानंदें कोंदली सृष्टी । ब्रह्मदृष्टीं विचरतु ॥९४॥

ब्रह्मीं विचरतां ब्रह्मपणें । ब्रह्मरुप झालें जिणें ।

विसरला जिणेंमरणें । पूर्णीं पूर्णपणें परिपूर्ण ॥९५॥

हें उर्वशी-पुरुखोपाख्यान । जो स्वयें ऐके सावधान ।

तैं दोष जाती अगम्यागमन । विरक्ति संपूर्ण साधकां ॥९६॥

यापरी वैराग्ययुक्तीं । राजा पावला ब्रह्मप्राप्ती ।

वैराग्य उपजे सत्संगतीं । सत्संगें विरक्ती मद्भजनें ॥९७॥

’सद्भावें करितां माझी भक्ती । साधकां उपजे विरक्ती’ ।

ऐसें बोलिला श्रीपती । तें उद्धवें चित्तीं दृढ धरिलें ॥९८॥

ते भजनक्रियेचा प्रश्न । पुढिले अध्यायीं जाण ।

उद्धव पुसेल आपण । जेणें श्रीकृष्ण संतोषे ॥९९॥

उद्धव पुसेल गोड गोठी । जेणें श्रीकृष्ण सुखावे पोटीं ।

तेणें स्वानंदें निजपुष्टी । भजनहातवटी सांगेल ॥५००॥

उपासनाकांडरहस्य पूर्ण । मुख्य क्रियायोगनिरुपण ।

समूळ आगमलक्षण । स्वमुखें श्रीकृष्ण सांगेल ॥१॥

ते कथेसी अवधान । श्रोतां द्यावें सावधान ।

एका तुष्टला जनार्दन । स्वानंदघन निजबोधें ॥५०२॥

इति श्रीमद्भागवते महापुराणे एकादशस्कंधे श्रीकृष्णोद्धवसंवादे

एकाकारटीकायां ऐलगीतोपाख्यानं नाम षडविंशोऽध्यायः ॥२६॥श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥श्लो.३५॥ओ.५०२॥