श्रीएकनाथी भागवत

ज्ञानेश्वरीतील उणीव एकनाथी भागवताने भरून काढली.


श्लोक २७ वा

तथापि सङगः परिवर्जनीयो, गुणेषु मायारचितेषु तावत् ।

मद्भक्तियोगेन दृढेन यावद्रजो निरस्येत मनःकषायः ॥२७॥

स्वरवर्णयुक्त संपूर्ण । चहूं वेदीं झाला निपुण ।

तेणें बळें विषयाचरण । करितां दारुण बाधक ॥६१॥

सकळ शास्त्रांचें श्रवण । करतळामलक झाल्या पूर्ण ।

शब्दज्ञानाचें जें मुक्तपण । तेणेंही विषयाचरण बाधक ॥६२॥

प्राणापानांचिया समता । जरी काळवंचना आली हाता ।

तरी विषयांची विषयावस्था । जाण सर्वथा बाधक ॥६३॥

शापानुग्रहसमर्थ नर । आम्ही ज्ञाते मानूनि थोर ।

त्यांसही विषयसंचार । होय अपार बाधक ॥६४॥

आसन उडविती योगबळें । दाविती नाना सिद्धींचे सोहळे ।

त्यांसही विषयांचे भोगलळे । होती निजबळें बाधक ॥६५॥

इतरांची कोण कथा । मंत्रें मंत्रमूर्ति प्रसन्न असतां ।

त्यासीही विषयावस्था । जाण सर्वथा बाधक ॥६६॥

किंचित्‌ झाल्या स्वरुपप्राप्ती । ’मी मुक्त’ हे स्फुरे स्फूर्ती ।

तथापि विषयांची संगती । त्यासीही निश्चितीं बाधक ॥६७॥

अभिमानाचें निर्दळण । स्वयें करुनियां आपण ।

नित्यमुक्त नव्हतां जाण । विषयाचरण बाधक ॥६८॥

जेवीं चकमेकीची आगी । जाळूं न शके नाटेलागीं ।

तेवीं ब्रह्मप्राप्ती प्रथमरंगीं । प्रपंचसंगीं विनाशे ॥६९॥

विषय मिथ्या मायिक । ते भोगीं जंव भासे हरिख ।

तंववरी विषय बाधक । जाण निष्टंक उद्धवा ॥३७०॥

तें त्यागावया विषयसेवन । निर्दाळावा देहाभिमान ।

याचियालागीं माझें भजन । साक्षेपें जाण करावें ॥७१॥

व्रत तप तीर्थ दान । करितां योग याग यजन ।

वेदशास्त्र पुराणश्रवण । तेणें देहाभिमान ढळेना ॥७२॥

भावें करितां माझें भजन । समूळ सुटे देहाभिमान ।

भक्ति उत्तमोत्तम साधन । भक्तीआधीन परब्रह्म ॥७३॥

ज्ञान वैराग्य निवृत्ती । धृति शांति ब्रह्मस्थिती ।

यांची जननी माझी भक्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥७४॥

चहूं मुक्तींहूनि वरती । उल्हासें नांदे माझी भक्ती ।

माझे भक्तीची अनिवार शक्ती । तिसी मी निश्चितीं आकळलों ॥७५॥

माझें स्वरुप अनंत अपार । तो मी भक्तीनें आकळलों साचार ।

यालागीं निजभक्तांचें द्वार । मी निरंतर सेवितसें ॥७६॥

भक्तीनें आकळलों जाण । यालागीं मी भक्ताअधीन ।

माझिये भक्तीचें महिमान । मजही संपूर्ण कळेना ॥७७॥

बहुतीं करुनि माझी भक्ती । मज ते मोक्षचि मागती ।

उपेक्षूनि चारी मुक्ती । करी मद्भक्ती तो धन्य ॥७८॥

ऐशी जेथ माझी भक्ती । तेथ पायां लागती चारी मुक्ती ।

त्यासी सर्वस्वें मी श्रीपती । विकिलों निश्चितीं भावार्थें ॥७९॥

ते भक्तीच मुख्य ज्यास साधन । यालागीं मी त्या भक्ताअधीन ।

त्याचें कदाकाळें वचन । मी अणुप्रमाण नुल्लंघीं ॥३८०॥

ते मज म्हणती होईं सगुण । तैं मी सिंह सूकर होय आपण ।

त्यांलागीं मी विदेही जाण । होय संपूर्ण देहधारी ॥८१॥

एका अंबरीषाकारणें । दहा जन्म म्यां सोसणें ।

अजत्वाचा भंग साहणें । परी भक्तांसी उणें येऊं नेदीं ॥८२॥

द्रौपदी नग्न करितां तांतडी । तिळभरीं हों नेदींच उघडी ।

झालों नेसविता वस्त्रें कोडी। भक्तसांकडीं मी निवारीं ॥८३॥

तो मी भक्तसाहाकारी । अजन्मा त्यांचेनि जन्म धरीं ।

समही वर्तें अरिमित्रीं । भक्तकैवारी होऊनियां ॥८४॥

जो माझिया भक्तां हितकारी । तो मज परम मित्र संसारीं ।

जो माझ्या भक्तांसी वैर करी । तो मी नानापरी निर्दळीं ॥८५॥

ऐसा मी भक्तसाह्य श्रीकृष्ण । त्या माझें निजभजन ।

न करुनियां अभाग्य जन । अधःपतन पावती ॥८६॥

म्हणशी ’पाप असतां शरीरीं । तुझें भजन घडे कैशा परी ’ ।

सकळ पापांची बोहरी । माझें नाम करी निमेषार्धें ॥८७॥

ऐकोनि नामाचा गजर । पळे महापातकांचा संभार ।

नामापाशीं महापापासी थार । अणुमात्र असेना ॥८८॥

माझिया निजनामापुढें । सकळ पाप तत्काळ उडे ।

तें पाप नामस्मरत्याकडे । केवीं बापुडें येऊं शके ॥८९॥

अवचटें सूर्य अंधारीं बुडे । तरी पाप न ये भक्तांकडे ।

भक्तचरणरेणु जेथ पडे । तेथ समूळ उडे पापराशी ॥३९०॥

माझें नाम ब्रह्मास्त्र जगीं । महापाप तें बापुडें मुंगी ।

नामापुढें उरावयालागीं । कस त्याचे अंगीं असेना ॥९१॥

माझे नामाचा प्रताप ऐसा । मा माझे भक्तीची कोण दशा ।

पडलिया मद्भक्तीचा ठसा । तोनागवे सहसा कळिकाळा ॥९२॥

यालागीं माझें भजन । निर्दळी देहाभिमान ।

माजे निजभजनेंवीण जाण । देहाभिमान तुटेना ॥९३॥

जेणें तुटे देहाभिमान । तें कैसें म्हणशी तुझें भजन ।

अभेदभावें भक्ति पूर्ण । तेणें देहाभिमान निर्दळे ॥९४॥

भगवद्भाव सर्वांभूतीं । या नांव गा ’अभेदभक्ती’ ।

हे आकळल्या भजनस्थिती । अहंकृती उरेना ॥९५॥

माझें नाम ज्याचे वदनीं । माझी कीर्ति ज्याचे श्रवणीं ।

माझा भाव ज्याचे मनीं । ज्याचे करादिचरणीं क्रिया माझी ॥९६॥

जो जागृतीमाजीं पाहे मातें । जो स्वप्नीं देखे मज एकातें ।

जो मजवेगळें चित्त रितें । न राखे निश्चितें निजनिष्ठा ॥९७॥

यापरी भजनस्थितीं । त्रिगुण विकार मावळती ।

तेणें अहंकाराची निवृत्ती । विषयासक्ति निर्दळे ॥९८॥

भक्तांसी विषयसेवन । सर्वथा बाधक नव्हे जाण ।

तो विषय करी मदर्पण । तेणें बाधकपण नव्हे त्यासी ॥९९॥

नाना साधनें विषयो त्यागिती । त्यागितां परम दुःखी होती ।

भक्त विषयो भगवंतीं अर्पिती । तेणें होती नित्यमुक्त ॥४००॥

ग्रासोग्रासीं हरिस्मरण । तैं अन्नचि होय परब्रह्म पूर्ण ।

त्यासी नाहीं बाधकपण । ब्रह्मार्पण सहजेंचि ॥१॥

भक्तांची भजनस्थिती । विषयीं मद्रूपता भाविती ।

तेणें मावळे विषयस्फूर्ती । नव्हे ती या रीतीं बाधक ॥२॥

यापरी माझें भजन । करी मनोमळक्षाळण ।

विकारेंसीं तिन्ही गुण । करी निर्दळण देहाभिमान ॥३॥

ऐशी न करितां माझी भक्ती । न निर्दाळितां अहंकृती ।

करणें जे विषयासक्ती । ते जाण निश्चितीं बाधक ॥४॥

नातुडतां अकर्तात्मबोध । आदरुं नये विषयसंबंध ।

विषयांचा विषयउद्बोध । अतिअशुद्ध बाधक ॥५॥;

जरी विषय मिथ्या मायिक । तरी साधकां अतिबाधक ।

येचि अर्थीं यदुनायक । विशदार्थें देख सांगत ॥६॥