श्रीगणेशायनम: ॥ श्रीआनंदमूर्तये नम: ॥ कोणे ऐके दिवशीं ॥
रामनमीचे उत्साहासीं । परशुराम प्रतिनिधींसी । उत्सवास आणिलें होतें ॥१॥
माध्यान्ह समयीं ब्राम्हाण पंक्ती । बैसल्या होत्या भोजनार्थीं ॥
इतुक्यांत बहिष्कृती । विप्र मधुकरी मागों आला ॥२॥
तो होता अति पातकी । मातृगमन पापाच्या पंकीं ॥
बुडाला हें सर्व लोकीं । जाणोन बहिष्कृत केला असे ॥३॥
तेणें मधुकरीस आगमन । केलें हें श्रीनें देखोन ।
मग पुसिलें त्या कारण । ब्राम्हाण किंवा कोण आहां ॥४॥
ब्राम्हाण असल्या बैसावें । पंक्तीस भोजन करावें ॥
मधुकरी हे कशास्तव । ऐशा समारंभांत ॥५॥
येरू बोले मी पापिष्ट । मात्नागमन - दुरितें क्लिष्ट ॥
यास्तव धर्मांतून भ्रष्ट । झालों असे गुरुवर्या ॥६॥
तेव्हां श्रीनें आज्ञापिलें । कृष्णेंत स्नान करा पहिलें ॥
श्रीपदतीर्थानें वहिलें । पाप जाईल सत्य हें ॥७॥
ऐसें तयें ऐकून । कृष्णेंत स्नान करून ॥
स्वामींपाशीं येऊन । उभा ठाकला सन्मुख ॥८॥
श्रीचरणींचें तीर्थवणी । देते झाले आनंदमुनी ॥
आज्ञापिलें त्यालागुनी । पंक्तीस बसा भोजना ॥९॥
तेव्हां मग तो पंक्तीतें । येवोनि बैसला स्वस्थचित्तें ॥
वरकड विप्रसमुद्राय तेथें । कलहालागीं प्रवर्तला ॥१०॥
प्रत्यक्ष पापी बहिष्कृत । केवि बैसला पंगतींत ॥
आम्ही भोजन न करूं येथ । पात्रें टाकोन ऊठले ॥११॥
जो जेवील या पंगतींत । त्यास करूं अपंक्त ॥
ऐसें ऐकून तयांतें । बोलिले आनंदमूर्तीं ॥१२॥
करून साष्टांग नमस्कार । सर्वत्रांस जोडोनी कर ॥
विनीत शब्दांनीं उत्तर । बोलूं लागले महाराज ॥१३॥
काय निमित्त कलह करतां । बहिष्कृत तयास म्हणतां ॥
पंक्तीस न घ्याबें सर्वथा । माझा आग्रह नसे हो ॥१४॥
परंतु आपुले प्रत्ययास । गोष्ट पुसतो आपणास ॥
जेव्हां आला मधुकरीस । तेव्हां याची चर्या कशी ॥१५॥
स्नान करोन येथें आला । श्रीपदतीर्थोदक लाधला ॥
ब्राम्हाण शरणागत जाहला । मुखचर्या पालटली ॥१६॥
तदाही सर्वीं देखिलें । आतांही आपण निरखिलें ॥
मी म्हणतों हें आपुलें । चित्ता मानेल तरी पहा ॥१७॥
मग पुसती एकमेकां । मागें याचें रूप देखा ॥
अति कुश्चिळ नव्हतें कां । अंत्यजाहून नि:सार ॥१८॥
आतां जाहला पालट । मुखश्रीवर कळा प्रगट ॥
शुद्धत्वाचें तेज स्पष्ट । दिसों येतें पाहतां ॥१९॥
ऐसें ऐकतां कितीएक । होते आग्रह - वादक ॥
बोलूं लागले निष्टंक । काय समजून बोलतां ॥२०॥
आहो पापी चांडाळ । मातृगामी केवळ ॥
श्रीपदतीर्थानें निर्मळ । झाला कैसा म्हणतसां ॥२१॥
एतद्विषयीं प्रायश्चित्तें । बोलोन गेले शास्त्रकतें ॥
तीं सर्वही झालीं व्यर्थे । या बोलण्यावरोनी ॥२२॥
यांनीं तीर्थप्रसाद दिला । इतुक्यानें पुनीत झाला ॥
शास्त्रार्थ सर्वही बुडाला । वर्णसंकर करितसां ॥२३॥
ऐसे आग्रहवादी विप्र । बोलूं लागले स्पष्टोत्तर ॥
मग ते श्रीवर्य गंभीर । काय वदले तें ऐका ॥२४॥
अहो हा ब्राम्हाण निर्दोष । द्दष्टी पडत असतां देख ॥
अजुनी तुम्ही संशयात्मक । आग्रह धरूनि बोलतां ॥२५॥
एतद्विषयीं श्रीरघुवीर । दाखवील तुम्हां चमत्कार ॥
उठा म्हणतां सर्व विप्र । सहित उठले श्रीमूर्तीं ॥२६॥
हातीं धरोनि विप्रमेळा । आले कृष्णातटाकाजवळा ॥
अडचण निबिडस्थळा । माजीं जावोन लक्षिलें ॥२७॥
त्या ब्राम्हाणाचा पापपुरुश । देहधारीं बैसला असे ॥
अतिकुश्चित पाहतां चिळस । वाटों लागली सर्वत्रां ॥२८॥
सर्वत्रांस आनंद ऋषी । बोलों लागले पुण्यराशी ॥
देखिलें काय पुरुषासी । देहधारी पाप हें ॥२९॥
त्या ब्राम्हाणाचें शरीरांत । संचरलें होतें जें दुरित ॥
श्रीपदतीर्थ होतां प्राप्त । निघालें त्या देहांतुनी ॥३०॥
तोचि हा होय कां नव्हे । सर्वांनीं यास विचारावें ॥
मग तो सांगेल आपुला भाव । खूण पोचेल सर्वांतें ॥३१॥
मग सर्वीं त्यास पुशिलें । येरें यथार्थ कथिलें ॥
संशय सर्वांचें निरसले । विस्मय पावले अंतरीं ॥३२॥
म्हणती ऐसें विपरीत कोठें । कदाकाळीं न दिसे स्पष्ट ॥
श्रीचरित्र सेवा श्रेष्ठ । अगम्य लीला साधूची ॥३३॥
पश्चात्ताप झाला त्या सर्वां । म्हणती स्वामी देवदेवा ॥
संशय परिहार आघवा । गेला सर्वां अंतरींचा ॥३४॥
मागें ब्रम्हाग्रह उद्धरिला । आतां पापी निष्पाप केला ॥
पापपुरुषचि दाखविला । सर्वही दृष्टिगोचर ॥३५॥
आतां आपणांस दु:खशब्द । बोलतील जे ब्रम्हावृंद ॥
तेचि पापी शुद्ध बुद्ध । यदर्थीं संशय नसेची ॥३६॥
ब्राम्हण तो निष्पाप झाला । आतां पंक्तीस घेऊम याला ॥
म्हणोनिया विप्रमेळा । स्वस्थ आसनीं बैसला ॥३७॥
यावरि आनंदमूर्ती संत । घेवोनि सर्व साहित्य ॥
पातले ब्राम्हण पूजेतें । पंक्तीमाजि तेधवां ॥३८॥
आसनादि अर्घ्यापाद्यविधी । पूजोनिया विप्र - मांदी ॥
चरणतीर्थ अनवधी । ब्रम्हावृंदांचें घेतलें ॥३९॥
सर्व ब्रम्हावृंदाप्रती । बोलते झाले आनंदमूर्तीं ॥
प्रशस्त वाटेल तुमचे चित्तीं । तेंचि करा स्वामीहो ॥४०॥
आणखी एक विनवणी । परिसावी सर्व ब्राम्हाणीं ॥
सर्व समाज येथें मिळणी । जाहली हें भाग्य दुर्लभ ॥४१॥
ब्राम्हाण स्वरूप सर्व । श्रीरघुनाथाचे अवयव ॥
एतद्विषयीं विपरीत भाव । नसे हे आण वाहतसे ॥४२॥
आपुलें देवोन अंघ्रितीर्थ । स्वामी कीजे हा पुनीत ॥
‘पूतोभव’ असें त्यांतें । वरप्रदान अर्पावें ॥४३॥
मग जेवावें पंगतीस । येणें संतोष श्रीस्वामींस ॥
ऐसें द्दढतर प्रत्ययास । प्रसाद घ्यावा स्वामींचा ॥४४॥
जरी हें कृत्य करणें उचित । मान्य करिती श्रीरघुनाथ ॥
तरी व्हावा डोल त्वरित । गोचर सर्वां वृंदावनीं ॥४५॥
ऐसें बोलोन महाराज । सवें घेवोन विप्रसमाज ॥
वृंदावनस्थ श्रीगुरुराज । प्रार्थिले कर जोडोनी ॥४६॥
स्वामी विप्र बहिष्कृत । दैवगत्या पावला येथ ॥
यासीं वृंदावनाचें तीर्थ । दुजें तीर्थ ब्राम्हाणांचें ॥४७॥
दीधलें असताम हा पुनीत । होईल जरी पापरहित ॥
हें प्रमाण जरी सत्य । डोल व्हावा वृंदावनीं ॥४८॥
स्पष्ट पाहो हा ब्राम्हाण समाज । उभारावा कीर्तिध्वज ॥
कृपा करावी श्रीगुरुराज । प्रत्यय द्यावा सर्वांतें ॥४९॥
ऐसें प्रार्थितां तये वेळां । डोल सदभुत तेव्हां जाहला ॥
गोचर होतां सर्वत्रांला । श्रीहरहर गर्जले ॥५०॥
फिटला पातक विटाळ । एसे बोलले विप्र सकळ ॥
निष्पाप झाला तो केवळ । पंक्ति घ्यावा नि:संशय ॥५१॥
स्वाम्यंघ्रि - ब्राम्हाणांचें तीर्थ । आनंदमूर्तीं स्वहस्तें तेथ ॥
तया ब्राम्हाणांतें देत । सर्वही बोलले “पूतो भव”
पंक्ती घेवोन भोजन केलें । वृत्त हें चौखंडीं श्रुत जाहलें ॥
धन्यता वाखाणूं लागले । आबालवृद्ध स्वामीची ॥५३॥
संतचरित्न वर्णावयास । चित्ता होतो उल्हास ॥
गोपाळसुतोंच मानस । चरितामृतीं सदा वसे ॥५४॥
आनंदचरितामृत ग्रंथ । बापानंद - विरचित ॥
उल्हासें परिसोत संत । चतुर्दशाध्याय गोड हा ॥५५॥
॥ श्रीरघुनाथार्पणमस्तु ॥
रामनमीचे उत्साहासीं । परशुराम प्रतिनिधींसी । उत्सवास आणिलें होतें ॥१॥
माध्यान्ह समयीं ब्राम्हाण पंक्ती । बैसल्या होत्या भोजनार्थीं ॥
इतुक्यांत बहिष्कृती । विप्र मधुकरी मागों आला ॥२॥
तो होता अति पातकी । मातृगमन पापाच्या पंकीं ॥
बुडाला हें सर्व लोकीं । जाणोन बहिष्कृत केला असे ॥३॥
तेणें मधुकरीस आगमन । केलें हें श्रीनें देखोन ।
मग पुसिलें त्या कारण । ब्राम्हाण किंवा कोण आहां ॥४॥
ब्राम्हाण असल्या बैसावें । पंक्तीस भोजन करावें ॥
मधुकरी हे कशास्तव । ऐशा समारंभांत ॥५॥
येरू बोले मी पापिष्ट । मात्नागमन - दुरितें क्लिष्ट ॥
यास्तव धर्मांतून भ्रष्ट । झालों असे गुरुवर्या ॥६॥
तेव्हां श्रीनें आज्ञापिलें । कृष्णेंत स्नान करा पहिलें ॥
श्रीपदतीर्थानें वहिलें । पाप जाईल सत्य हें ॥७॥
ऐसें तयें ऐकून । कृष्णेंत स्नान करून ॥
स्वामींपाशीं येऊन । उभा ठाकला सन्मुख ॥८॥
श्रीचरणींचें तीर्थवणी । देते झाले आनंदमुनी ॥
आज्ञापिलें त्यालागुनी । पंक्तीस बसा भोजना ॥९॥
तेव्हां मग तो पंक्तीतें । येवोनि बैसला स्वस्थचित्तें ॥
वरकड विप्रसमुद्राय तेथें । कलहालागीं प्रवर्तला ॥१०॥
प्रत्यक्ष पापी बहिष्कृत । केवि बैसला पंगतींत ॥
आम्ही भोजन न करूं येथ । पात्रें टाकोन ऊठले ॥११॥
जो जेवील या पंगतींत । त्यास करूं अपंक्त ॥
ऐसें ऐकून तयांतें । बोलिले आनंदमूर्तीं ॥१२॥
करून साष्टांग नमस्कार । सर्वत्रांस जोडोनी कर ॥
विनीत शब्दांनीं उत्तर । बोलूं लागले महाराज ॥१३॥
काय निमित्त कलह करतां । बहिष्कृत तयास म्हणतां ॥
पंक्तीस न घ्याबें सर्वथा । माझा आग्रह नसे हो ॥१४॥
परंतु आपुले प्रत्ययास । गोष्ट पुसतो आपणास ॥
जेव्हां आला मधुकरीस । तेव्हां याची चर्या कशी ॥१५॥
स्नान करोन येथें आला । श्रीपदतीर्थोदक लाधला ॥
ब्राम्हाण शरणागत जाहला । मुखचर्या पालटली ॥१६॥
तदाही सर्वीं देखिलें । आतांही आपण निरखिलें ॥
मी म्हणतों हें आपुलें । चित्ता मानेल तरी पहा ॥१७॥
मग पुसती एकमेकां । मागें याचें रूप देखा ॥
अति कुश्चिळ नव्हतें कां । अंत्यजाहून नि:सार ॥१८॥
आतां जाहला पालट । मुखश्रीवर कळा प्रगट ॥
शुद्धत्वाचें तेज स्पष्ट । दिसों येतें पाहतां ॥१९॥
ऐसें ऐकतां कितीएक । होते आग्रह - वादक ॥
बोलूं लागले निष्टंक । काय समजून बोलतां ॥२०॥
आहो पापी चांडाळ । मातृगामी केवळ ॥
श्रीपदतीर्थानें निर्मळ । झाला कैसा म्हणतसां ॥२१॥
एतद्विषयीं प्रायश्चित्तें । बोलोन गेले शास्त्रकतें ॥
तीं सर्वही झालीं व्यर्थे । या बोलण्यावरोनी ॥२२॥
यांनीं तीर्थप्रसाद दिला । इतुक्यानें पुनीत झाला ॥
शास्त्रार्थ सर्वही बुडाला । वर्णसंकर करितसां ॥२३॥
ऐसे आग्रहवादी विप्र । बोलूं लागले स्पष्टोत्तर ॥
मग ते श्रीवर्य गंभीर । काय वदले तें ऐका ॥२४॥
अहो हा ब्राम्हाण निर्दोष । द्दष्टी पडत असतां देख ॥
अजुनी तुम्ही संशयात्मक । आग्रह धरूनि बोलतां ॥२५॥
एतद्विषयीं श्रीरघुवीर । दाखवील तुम्हां चमत्कार ॥
उठा म्हणतां सर्व विप्र । सहित उठले श्रीमूर्तीं ॥२६॥
हातीं धरोनि विप्रमेळा । आले कृष्णातटाकाजवळा ॥
अडचण निबिडस्थळा । माजीं जावोन लक्षिलें ॥२७॥
त्या ब्राम्हाणाचा पापपुरुश । देहधारीं बैसला असे ॥
अतिकुश्चित पाहतां चिळस । वाटों लागली सर्वत्रां ॥२८॥
सर्वत्रांस आनंद ऋषी । बोलों लागले पुण्यराशी ॥
देखिलें काय पुरुषासी । देहधारी पाप हें ॥२९॥
त्या ब्राम्हाणाचें शरीरांत । संचरलें होतें जें दुरित ॥
श्रीपदतीर्थ होतां प्राप्त । निघालें त्या देहांतुनी ॥३०॥
तोचि हा होय कां नव्हे । सर्वांनीं यास विचारावें ॥
मग तो सांगेल आपुला भाव । खूण पोचेल सर्वांतें ॥३१॥
मग सर्वीं त्यास पुशिलें । येरें यथार्थ कथिलें ॥
संशय सर्वांचें निरसले । विस्मय पावले अंतरीं ॥३२॥
म्हणती ऐसें विपरीत कोठें । कदाकाळीं न दिसे स्पष्ट ॥
श्रीचरित्र सेवा श्रेष्ठ । अगम्य लीला साधूची ॥३३॥
पश्चात्ताप झाला त्या सर्वां । म्हणती स्वामी देवदेवा ॥
संशय परिहार आघवा । गेला सर्वां अंतरींचा ॥३४॥
मागें ब्रम्हाग्रह उद्धरिला । आतां पापी निष्पाप केला ॥
पापपुरुषचि दाखविला । सर्वही दृष्टिगोचर ॥३५॥
आतां आपणांस दु:खशब्द । बोलतील जे ब्रम्हावृंद ॥
तेचि पापी शुद्ध बुद्ध । यदर्थीं संशय नसेची ॥३६॥
ब्राम्हण तो निष्पाप झाला । आतां पंक्तीस घेऊम याला ॥
म्हणोनिया विप्रमेळा । स्वस्थ आसनीं बैसला ॥३७॥
यावरि आनंदमूर्ती संत । घेवोनि सर्व साहित्य ॥
पातले ब्राम्हण पूजेतें । पंक्तीमाजि तेधवां ॥३८॥
आसनादि अर्घ्यापाद्यविधी । पूजोनिया विप्र - मांदी ॥
चरणतीर्थ अनवधी । ब्रम्हावृंदांचें घेतलें ॥३९॥
सर्व ब्रम्हावृंदाप्रती । बोलते झाले आनंदमूर्तीं ॥
प्रशस्त वाटेल तुमचे चित्तीं । तेंचि करा स्वामीहो ॥४०॥
आणखी एक विनवणी । परिसावी सर्व ब्राम्हाणीं ॥
सर्व समाज येथें मिळणी । जाहली हें भाग्य दुर्लभ ॥४१॥
ब्राम्हाण स्वरूप सर्व । श्रीरघुनाथाचे अवयव ॥
एतद्विषयीं विपरीत भाव । नसे हे आण वाहतसे ॥४२॥
आपुलें देवोन अंघ्रितीर्थ । स्वामी कीजे हा पुनीत ॥
‘पूतोभव’ असें त्यांतें । वरप्रदान अर्पावें ॥४३॥
मग जेवावें पंगतीस । येणें संतोष श्रीस्वामींस ॥
ऐसें द्दढतर प्रत्ययास । प्रसाद घ्यावा स्वामींचा ॥४४॥
जरी हें कृत्य करणें उचित । मान्य करिती श्रीरघुनाथ ॥
तरी व्हावा डोल त्वरित । गोचर सर्वां वृंदावनीं ॥४५॥
ऐसें बोलोन महाराज । सवें घेवोन विप्रसमाज ॥
वृंदावनस्थ श्रीगुरुराज । प्रार्थिले कर जोडोनी ॥४६॥
स्वामी विप्र बहिष्कृत । दैवगत्या पावला येथ ॥
यासीं वृंदावनाचें तीर्थ । दुजें तीर्थ ब्राम्हाणांचें ॥४७॥
दीधलें असताम हा पुनीत । होईल जरी पापरहित ॥
हें प्रमाण जरी सत्य । डोल व्हावा वृंदावनीं ॥४८॥
स्पष्ट पाहो हा ब्राम्हाण समाज । उभारावा कीर्तिध्वज ॥
कृपा करावी श्रीगुरुराज । प्रत्यय द्यावा सर्वांतें ॥४९॥
ऐसें प्रार्थितां तये वेळां । डोल सदभुत तेव्हां जाहला ॥
गोचर होतां सर्वत्रांला । श्रीहरहर गर्जले ॥५०॥
फिटला पातक विटाळ । एसे बोलले विप्र सकळ ॥
निष्पाप झाला तो केवळ । पंक्ति घ्यावा नि:संशय ॥५१॥
स्वाम्यंघ्रि - ब्राम्हाणांचें तीर्थ । आनंदमूर्तीं स्वहस्तें तेथ ॥
तया ब्राम्हाणांतें देत । सर्वही बोलले “पूतो भव”
पंक्ती घेवोन भोजन केलें । वृत्त हें चौखंडीं श्रुत जाहलें ॥
धन्यता वाखाणूं लागले । आबालवृद्ध स्वामीची ॥५३॥
संतचरित्न वर्णावयास । चित्ता होतो उल्हास ॥
गोपाळसुतोंच मानस । चरितामृतीं सदा वसे ॥५४॥
आनंदचरितामृत ग्रंथ । बापानंद - विरचित ॥
उल्हासें परिसोत संत । चतुर्दशाध्याय गोड हा ॥५५॥
॥ श्रीरघुनाथार्पणमस्तु ॥