गणेश पुराण - क्रीडा खंड

श्री गणेश पुराणाचे पारायण केल्याने समाधान मिळते आणि जीवनातील सर्व पापे नष्ट होतात.


अध्याय ४

(गीति)

हे देवा आपण जें, त्यागावें नी स्वकर्म करण्यास ।

ऐसें दोनींविषयीं, सांगितलें तें मला कळायास ॥१॥

कळलें दोनींविषयीं, परंतु त्यांतिल सुयोग्यसें सांगें ।

१.

श्रेयस्कर तें असुनी, निश्चितसें एक ठरवुनी वागें ॥२॥

देव म्हणे नृपनाथा, कर्मांचा त्याग आणि स्वीकार ।

२.

मोक्षास साधनें हीं, योग्य परंतू करीन स्वीकार ॥३॥

जो भेदबुद्धिपासुन, होणारें दुःख सोशितो सारें ।

न करि द्वेष नि इच्छा, तो त्यागी सौख्य सर्वदा सारें ॥४॥

बंधापासुन होतो, तत्कालीं मुक्‍त मनुज हे राया ।

३.

ऐकें पुढील गोष्टी, त्यापरि वागें सुबोध परिसे या ॥५॥

अल्पसमंजस आणिक, अज्ञानी त्याग आणि स्वीकार ।

मानिति फलेंहि त्यांचीं, अलग अशीं असति जाण साचार ॥६॥

असति समंजस मानव, दोनींतुन एक मानिती प्रमुख ।

४.

वर्तति त्यापरि भूपा, मिळविति फल हें तसेंच हें देख ॥७॥

जें फल त्यागापासुन, मिळतें तें योग साधुनी मिळतें ।

५.

योगास कर्मसंग्रह, म्हणती तो योग जाण तो त्यातें ॥८॥

कर्माच्या त्यागाला , ज्ञाते म्हणती न त्यास संन्यास ।

इच्छारहीत कर्मे, करितो त्यालाच वदति संन्यास ॥९॥

येणेंपरि वर्ते जो, तो होतो ब्रह्मरुपसा योगी ।

६.

ज्ञात्यांचें हें आहे, सांगे मत तें सुभक्त तुजलागीं ॥१०॥

योगाविषयीं उत्सुक, आत्मा केला तदर्थ वश ज्यानें ।

चित्ताची शुद्धी नी, जिंकुन इंद्रियं समस्तही त्यानें ॥११॥

केलें कर्म तयानें, अलिप्त राहे करुन कर्मांसी ।

७.

ज्ञाते तयास म्हणती, मीही म्हणतों तयास संन्यासी ॥१२॥

जे कर्म करुन आपण, केलें आहे असें न मानीती ।

मन आणिक इंद्रियें हीं, एकादश तीं स्वकर्म करिताती ॥१३॥

ऐसा जो वागे तो, भूपा समजें तयास तूं योगी ।

८.

तो तत्त्वविदहि असतो, विशेष गुण-युक्तसा असे योगी ॥१४॥

इंद्रियकृत कर्माला, जो अर्पी तो करुन कर्मासी ।

नोहे लिप्त तयाला, ज्ञाते म्हणतात यास संन्यासी ॥१५॥

सूर्याचें बिंब जसें, दिसतें उदकामधेंच सर्वांसी ।

९.

उदका लिप्त न होई, तैसा मिश्रित सुपुण्य अघ ऐसी ॥१६॥

केवळ योगी जन जे, इच्छा सोडून स्वबुद्धि शुद्ध अशी ।

धारण करुन ते हे, याच प्रकारें करुन कर्माशीं ॥१७॥

काया वाचा बुद्धी, कर्मेंद्रियं नी मनेंचि कर्मांसी ।

 

१०.

करिती योगीजन जे, कथितों भूपा तुला कळायासी ॥१८॥

जो योगहीन मानव, फलइच्छेनें करीतसे कर्म ।

११.

तो कर्मबद्ध होतो, दुःखानें पावतो कथीं वर्म ॥१९॥

स्वमनें योगी त्यजुनी, सारीं कर्में सुखास तो मिळवी ।

१२.

उत्तम नगरीं राहून, अपुल्यापरि तो जनांसही शिकवी ॥२०॥

मीही कोणा ठायीं, कर्तृत्वादी क्रिया न निर्माण ।

संपर्क तया बीजा, केल्या गोष्टी कदापि न च जाण ॥२१॥

शक्‍तींच्या योगानें, घडती गोष्टी अशा सहाजीक ।

१३.

अवधान पुढें द्यावें, प्रियकर भक्‍ता सुबोध हा ऐक ॥२२॥

मी विभु आहें भूपा, कोणाच्याही शिवें न पुण्यास ।

तैसेंच पाप न शिवे, कथितों भक्‍ता तुला कळायास ॥२३॥

मोहानें मोहित ते, अज्ञानें मूढ होति मोहित वा ।

१४.

नसती समर्थ राया, समजाया वरिल बोध अह उणवा ॥२४॥

ज्याचें आत्म्यावरचें, विवेक करुनीच नष्ट अज्ञान ।

१५.

होतें असेंच त्याचें, सूर्यापरि तें विकासतें ज्ञान ॥२५॥

ज्यांची माझे ठायीं, निष्ठा असते सदैव चित्तांत ।

१६.

माझे ठायीं ज्ञानें, रत असती ते अजन्म होतात ॥२६॥

विज्ञान-युक्त ज्ञानी, पाहति गो गजादि श्वानास ।

तैसेच पाहती ते, द्विज चांडालहि समस्त जातींस ॥२७॥

ऐसे ज्ञानि महात्मे, मानावे वा तसेच पंडित ते ।

१७.

गणपति वदती भूपा, ऐकें पुढती सुजाण बोधातें ॥२८॥

दोषरहितसे असुनी, सर्वत्रहि ते समान जो बघत ।

१८.

मिळविति ब्रह्मास अशा, त्यांना हें विश्व सर्व वश होत ॥२९॥

ऐसा मानव साधी, जीवन्मुक्ती करुन वर्तन हें ।

त्यातें योगि म्हणावें, जाणें भूपा सुबोध वचनीं हें ॥३०॥

सम-बुद्धीचा असतो, जाणुन ब्रह्मास आश्रया करि जो ।

आवडती नावडती, प्राप्ती होतां समान मानी जो ॥३१॥

त्याची बुद्धि न पावे, हर्षातें वा तसेंच द्वेषातें ।

१९.

कथितों सुबोध तूंतें, ठेवुन चित्तांत वागणें सुमतें ॥३२॥

भूपति वरेण्य पुसतो, त्रैलोकीं बा तसेंच सुरलोकीं ।

काय असें सौख्यातें, सांगा देवा कृपा करा भाकी ॥३३॥

कारण आपण आहां, समस्त विद्या सुपूर्णशा ज्ञाते ।

२०.

यास्तव विनवीं देवा, प्रश्न करा उघडासा कळायातें ॥३४॥

गणपति म्हणे वरेण्या, असती जे स्वात्मठायिं आसक्‍त ।

तैसेच तुष्ट असती, मुदितहि असती सुखांत अनुरक्त ॥३५॥

त्यांचे सुखनाशातें, पावत नाहीं नृपा असें समजें ।

२१.

जें सुख विषयांमाजी, तात्कालिकसें परंतु नच समजे ॥३६॥

विषयांपासुन सौख्यें, होती तीं जनन नाशशीं युक्त ।

२२.

दुःखाकारण होती, यास्तव ज्ञाते न होति आसक्त ॥३७॥

कायेपासुन क्रोधा, दूर करी जो तयास जिंकाया ।

२३.

य‍त्‍न करी तो होतो, पात्र सुखा त्या चिरायु भोगाया ॥३८॥

निष्ठा हृदयीं झाली, ज्ञानानें जो प्रकाश हृदयांत ।

पाडी तसाच गेला, संशय ज्याचा विरुन हृदयांत ॥३९॥

जो सर्वां भूतांचें, हित करितो तो सदैव ब्रह्मपदा ।

२४.

मिळवी सत्वर जो त्या, म्हणणें ज्ञाता नृपाळ हेच सदा ॥४०॥

शम-दम-युक्त असूनी, कामादिक शत्रु जिंकले साही ।

२५.

आत्मज्ञानी शोभति, ब्रह्मपदीं ते सुयोग्यसे पाहीं ॥४१॥

सोडुन समस्त विषयां, असनावरि बैसुनी वरी नजर ।

२६.

लावुन बैसे त्याला, प्राणायामक सुनाम मान्यवर ॥४२॥

प्राणापाना यांचा, रोध असे त्यास नाम शास्त्रांत ।

२७.

ऋषि प्राणायाम असे, म्हणती त्यांचे प्रकार त्री असत ॥४३॥

उत्तम मध्यम लघु हे, प्राणायामा प्रकार ते तीन ।

२८.

बारावर्णी भेदां, लघु म्हणती योगशास्त्रिं ते निपुण ॥४४॥

चोविसवर्णी मध्यम, उत्तम आहेत वर्ण छत्तीस ।

२९.

ज्यांत अशा यामांसी, करिती ते पावतीच सिद्धीस ॥४५॥

सिंह व्याघ्र मतंगज, यांना करिती सुलीन मानव ते ।

३०.

प्राणापानां यांना, साध्य करावें तयापरी त्यातें ॥४६॥

जैसे सिंहादिक ते, वश केले कीं न पीडिती कवणा ।

३१.

प्राणायामें दोनी, अघ दाहुन रक्षिती तनु जाणा ॥४७॥

जैसें उपरी वरती, चढुनी जावें अनुक्रमें पाथें ।

३२.

तैसे वायुहि दोनी, वश करणें हें उचीतसें येथें ॥४८॥

पूरक रेचक कुंभक, करुनी वायू प्रमूखशा नाडीं ।

अभ्यासावें भूपा, तीनहि जाणुन घेइ त्या नाडीं ॥४९॥

प्राणापानें कळती, भूत भविष्यहि समस्त या गोष्टी ।

३३.

ऐसा ज्ञाता होतो, भूपा ऐकें प्रसिद्ध ये सृष्टीं ॥५०॥

द्वादशवर्णीं उत्तम, प्राणायामास योजिती योगी ।

३४.

एकागर दोन अशा, सिद्धिसी धारणा करित योगी ॥५१॥

साधे योग तयांना, म्हणुनी योगीश धारणा नित्य ।

अभ्यासतात यास्तव, ऐकें भूपा सुभक्तिनें योग्य ॥५२॥

योग असा साधुन तो, त्रिकाळ गोष्टी घटीतशा जाणें ।

३५.

त्रैलोक्य त्यांस वश तें, होतें हें योग साधुनी जाणे ॥५३॥

ऐसे योगी असती, जग सारें ब्रह्मरुप चित्तांत ।

मानिति सदैव भूपा, ऐकें त्यांची स्थिती करीं श्रूत ॥५४॥

संन्यास योग दोनी, समान देती फळें अशीं मनुजा ।

३६.

ऐकें पुढील बोधा, सांगतसें तूं सुभक्तसा ओजा ॥५५॥

त्रैलोक्याचा स्वामी, व्यापुन आहें तयास मी एक ।

कर्मांचें फल दाता, हितकर्ताही जगांत मी एक ॥५६॥

ऐसें जाणुन मजला, जो भजतो तो सदैव भूपा हे ।

३७.

तो मुक्‍तीला पावे, सांगतसें मी तुलाच गीता हें ॥५७॥

चौथा प्रसंग यासी, नाम असे वैधयोग संन्यास ।

झाला पूर्ण असे हा, गणपति सांगे सुभक्‍त भूपास ॥५८॥

नमुनी सज्जन यांना, कथिली रचुनी स्वकाव्य ही गीता ।

चौथा प्रसंग येथें, समाप्त झाला गणेशशी गीता ॥५९॥

मोरेश्वरचरणाला, रचुनी अर्पीं यथामती गीतें ।

मोरेश्वरसुत म्हणतो, मानुनि घ्यावीं यथारुची शीतें ॥६०॥