आजारीपणा
भगवान आजारी असल्याचा उल्लेख फार थोडया ठिकाणीं सापडतो. एकदा राजगृहाजवळ वेळुवनांत तो आजारी होतां त्याला महाचुंदाने त्याच्या सांगण्यावरून सात बोध्यंगें म्हणून दाखविलीं, आणि त्या योगें तो बरा झाला, अशी कथा बोज्झंगसंयुत्ताच्या सोळाव्या सुत्तांत आढळते.
विनयपिटकांतील महावग्गांत भगवान थोडासा आजारी होता व त्याला जीवक कौमारभृत्याने जुलाब दिला असा उल्लेख आहे.*
* बौध्दसंघाचा परिचय, पृ. ३४ पाहा.
चुल्लवग्गांत देवदत्ताची कथा आहे. त्याने गृधकूट पर्वतावरून भगवंतावर एक धोंड टाकली. तिचे तुकडे तुकडे होऊन एक चीप भगवंताच्या पायाला लागली व त्यामुळे भगवान आजारी झाला. देवदत्त भगवंताचा खून करील, अशी भीति वाटून कांही भिक्षूंनी भगवान राहत होता त्याच्या आसपास पहारा करण्यास सुरवात केली. त्यांची हालचाल पाहून भगवान आनंदाला म्हणाला, “हे भिक्षु येथे कां फिरत आहेत?” आनंदाने उत्तर दिलें, ''भदन्त, देवदत्ताकडून आपल्या शरीराला धक्का पोचूं नये म्हणून हे भिक्षु येथे पहारा करीत आहेत.''
भगवंताने आनंदाकडून त्या भिक्षूंना बोलावून आणलें आणि भगवान त्यानां म्हणाला,''माझ्या देहाची इतकी काळजी घेण्याचें काही कारण नाही. माझ्या शिष्यांपासून माझे रक्षण व्हावें, अशी अपेक्षा नाही. तेव्हा तुम्ही येथे पहारा न करतां आपल्या कामाला लागा.''
या विनयपिटकांतील गोष्टींना सुत्तपिटकांत आधार सापडत नाही. जुलाबाची गोष्ट तर अगदीच साधी आहे; आणि देवदत्ताची कथा त्याला अत्यंत अधम ठरविण्यासाठी रचली असण्याचा संभव आहे. जरी ती खरी असली, तरी त्या जखमेमुळे भगवान फार दिवस आजारी होता असें वाटत नाही. असे हे लहानसहान आजार खेरीज करून बुध्द झाल्यापासून भगवंताचें आरोग्य एकंदरीत चांगले होतें, असें म्हणण्यास हरकत नाही.
आरोग्याचें कारण
बुध्द भगवान आणि त्याचे शिष्य सर्व जातीच्या लोकांनी दिलेली भिक्षा घेत व दिवसांतून एकदा जेवीत. असे असतां त्यांचे आरोग्य चांगले राहून मुखचर्या प्रसन्न दिसत असें. यांचे कारण खालील काल्पनिक संवादांत दिलें आहे.
(प्रश्न -) अरञ्ञे विचरन्तानं सन्तानं ब्रह्मचारिनं।
एकभत्तं भुञ्जमानांन केन वण्णो पसीदति॥
'अरण्यांत राहतात, ब्रह्मचर्याने वागतात आणि एकदा जेवतात, असें असून साधूंची कान्ति प्रसन्न कशी?
(उत्तर-) अतीतं नानुसोचन्ति नप्पजप्पन्ति नागतं।
पच्चुपन्नेन यापेन्ति तेन वण्णो पसीदति॥
भगवान आजारी असल्याचा उल्लेख फार थोडया ठिकाणीं सापडतो. एकदा राजगृहाजवळ वेळुवनांत तो आजारी होतां त्याला महाचुंदाने त्याच्या सांगण्यावरून सात बोध्यंगें म्हणून दाखविलीं, आणि त्या योगें तो बरा झाला, अशी कथा बोज्झंगसंयुत्ताच्या सोळाव्या सुत्तांत आढळते.
विनयपिटकांतील महावग्गांत भगवान थोडासा आजारी होता व त्याला जीवक कौमारभृत्याने जुलाब दिला असा उल्लेख आहे.*
* बौध्दसंघाचा परिचय, पृ. ३४ पाहा.
चुल्लवग्गांत देवदत्ताची कथा आहे. त्याने गृधकूट पर्वतावरून भगवंतावर एक धोंड टाकली. तिचे तुकडे तुकडे होऊन एक चीप भगवंताच्या पायाला लागली व त्यामुळे भगवान आजारी झाला. देवदत्त भगवंताचा खून करील, अशी भीति वाटून कांही भिक्षूंनी भगवान राहत होता त्याच्या आसपास पहारा करण्यास सुरवात केली. त्यांची हालचाल पाहून भगवान आनंदाला म्हणाला, “हे भिक्षु येथे कां फिरत आहेत?” आनंदाने उत्तर दिलें, ''भदन्त, देवदत्ताकडून आपल्या शरीराला धक्का पोचूं नये म्हणून हे भिक्षु येथे पहारा करीत आहेत.''
भगवंताने आनंदाकडून त्या भिक्षूंना बोलावून आणलें आणि भगवान त्यानां म्हणाला,''माझ्या देहाची इतकी काळजी घेण्याचें काही कारण नाही. माझ्या शिष्यांपासून माझे रक्षण व्हावें, अशी अपेक्षा नाही. तेव्हा तुम्ही येथे पहारा न करतां आपल्या कामाला लागा.''
या विनयपिटकांतील गोष्टींना सुत्तपिटकांत आधार सापडत नाही. जुलाबाची गोष्ट तर अगदीच साधी आहे; आणि देवदत्ताची कथा त्याला अत्यंत अधम ठरविण्यासाठी रचली असण्याचा संभव आहे. जरी ती खरी असली, तरी त्या जखमेमुळे भगवान फार दिवस आजारी होता असें वाटत नाही. असे हे लहानसहान आजार खेरीज करून बुध्द झाल्यापासून भगवंताचें आरोग्य एकंदरीत चांगले होतें, असें म्हणण्यास हरकत नाही.
आरोग्याचें कारण
बुध्द भगवान आणि त्याचे शिष्य सर्व जातीच्या लोकांनी दिलेली भिक्षा घेत व दिवसांतून एकदा जेवीत. असे असतां त्यांचे आरोग्य चांगले राहून मुखचर्या प्रसन्न दिसत असें. यांचे कारण खालील काल्पनिक संवादांत दिलें आहे.
(प्रश्न -) अरञ्ञे विचरन्तानं सन्तानं ब्रह्मचारिनं।
एकभत्तं भुञ्जमानांन केन वण्णो पसीदति॥
'अरण्यांत राहतात, ब्रह्मचर्याने वागतात आणि एकदा जेवतात, असें असून साधूंची कान्ति प्रसन्न कशी?
(उत्तर-) अतीतं नानुसोचन्ति नप्पजप्पन्ति नागतं।
पच्चुपन्नेन यापेन्ति तेन वण्णो पसीदति॥