३७०१
काय करूं पोरा लागली चट । धरी वाट देउळाची ॥१॥
सांगितलें नेघे कानीं । दुजें मनीं विठ्ठल ॥ध्रु.॥
काम घरीं न करी धंदा । येथें सदा दुश्चित ॥२॥
आमचे कुळीं नव्हतें ऐसें । हें च पिसें निवडलें ॥३॥
लौकिकाची नाहीं लाज । माझें मज पारिखें ॥४॥
तुका म्हणे नरका जाणें । त्या वचनें दुष्टांचीं ॥५॥
३७०२
कारणापें असतां दृष्टी । शंका पोटीं उपजेना ॥१॥
शूर मिरवे रणांगणीं । मरणीं च संतोष ॥ध्रु.॥
पाहिजे तो कळवळा । मग बळा काय उणे ॥२॥
तुका म्हणे उदारपणें । काय उणें मनाचें ॥३॥
३७०३
नव्हती हे उसणे बोल । आहाच फोल रंजवण ॥१॥
अनुभव तो वरावरी । नाहीं दुरी वेगळा ॥ध्रु.॥
पाहिजे तें आलें रुची । काचाकुची काशाची ॥२॥
तुका म्हणे लाजे आड । त्याची चाड कोणासी ॥३॥
३७०४
जों जों घ्यावा सोस । माझे वारीं गर्भवास । लटिक्याचा दोष । अधिक जडे अंगेसीं ॥१॥
आतां आहे तैसें असो । अनुताप अंगीं वसो । येवढें चि नसो । माझें आणि परावें ॥ध्रु.॥
जागाजालेपणें । काय नासावें स्वप्न । शब्दाचिया शिणें । कष्ट मिथ्या मानावे ॥२॥
छाये माकड विटे । धांवे कुपीं काय भेटे । तुका म्हणे फुटे । डोईं गुडघे कोंपर ॥३॥
३७०५
गुणांचा चि सांटा । करूं न वजों आणिका वाटा ॥१॥
करिती छंद नानापरी । भरोन सिणती आडभरी ॥ध्रु.॥
नेमली पंगती । आम्हां संतांची संगती ॥२॥
तुका म्हणे लीळा । येर कवतुक पाहों डोळां ॥३॥
३७०६
शिकल्या शब्दाचें उत्पादितों ज्ञान । दरपणींचें धन उपर वाया ॥१॥
अनुभउ कइं होईंन भोगिता । सांकडें तें आतां हें चि आलें ॥ध्रु.॥
गायें नाचें करीं शरीराचे धर्म । बीजकळावर्म तुमचें दान ॥२॥
तुका म्हणे केला उशीर न साहे । द्याल तरी आहे सर्व सद्धि ॥३॥
३७०७
सिकविला तैसा पढों जाणे पुसा । कैंची साच दशा तैसी अंगीं ।
स्वप्नींच्या सुखें नाहीं होत राजा । तैसा दिसे माझा अनुभव ॥१॥
कासया हा केला जिहुवे अळंकार । पायांसी अंतर दिसतसे ॥ध्रु.॥
दर्पणींचें धन हातीं ना पदरीं । डोळां दिसें परी सत्याचिये ।
आस केली तरी लाळ चि घोंटावी । ठकाठकी तेवीं दिसतसे ॥२॥
कवित्वें रसाळ वदविली वाणी । साक्ष ही पुराणीं घडे ऐसी ।
तुका म्हणे गुरें राखोनि गोंवारी । माझीं म्हणे परि लाभ नाहीं ॥३॥
३७०८
अनुभव तो नाहीं अमुचिया दरषणें । अइकिलें कानें वदे वाणी ।
जेविल्याचा कैसा अनुभव अंतरीं । म्हणतां मांडे पुरी काय होतें ॥१॥
नाहींनाहीं गेली तळमळ दातारा । कां जी हरिहरा चाळविलें ॥ध्रु.॥
पत्रीं कुशळता भेटी अनादर । काय तें उत्तर येइल मानूं ।
अंतरीं सबाह्यी कां नाहीं सारिखें । धरूनि पारिखें वर्त्ततसां ॥२॥
आलों आलों ऐसी दाऊनियां आस । वाहों बुडतयास काय द्यावें ।
तुका म्हणे अहो चतुरा शिरोमणि । किती माझी वाणी तुम्ही कोठें ॥३॥
३७०९
केलें तरी आता साच चि करावें । विचारिलें द्यावें कृपादान ॥१॥
संकल्पासी नाहीं बोलिला विकल्प । तुम्हां पुण्यपाप कळे देवा ॥ध्रु.॥
उदार शक्ति तंव तुमची भूमंडळीं । ऐसी ब्रिदावळी गर्जतसे ॥२॥
तुका म्हणे अहो रकुमादेवीवरा । उपरोध कां धरा माझा आतां ॥३॥
३७१०
अहो पुरुषोत्तमा । तुम्हां काशाची उपमा ॥१॥
सतंत तो नाहीं बुद्धी । नाळवितां नाहीं शुद्धि ॥ध्रु.॥
जागविलें तरी । तुम्हां वेक्तियेणें हरी ॥२॥
तुका म्हणे देवा । तुम्हा नित्य दिस नवा ॥३॥
३७११
मथनें भोगे सार । ताकें घडे उपकार ॥१॥
बरवी सायासाची जोडी । अनुभविया ठावी गोडी ॥ध्रु.॥
पाक आणि रुचि । जेथें तेथें ते कइंची ॥२॥
वाढितो पंगती । तुका आवडी संगती ॥३॥
३७१२
चिंतनाची जोडी । हा चि लाभ घडोघडी ॥१॥
तुम्ही वसूनि अंतरीं । मज जागवा निर्धारीं ॥ध्रु.॥
जाय जेथें मन । आड घाला सुदर्शन ॥२॥
तुका म्हणे भोजें । नाचें हो ऐसें न लजें ॥३॥
३७१३
आवडीची न पुरे धणी । प्रीत मनीं बैसली ॥१॥
नित्य नवा कळवळा । मायबाळामध्यें तों ॥ध्रु.॥
सुख सुखा भेटों आलें । होय वाल्हें पोटींचे ॥२॥
तुका म्हणे ब्रम्हानंदें । संतवृंदें चरणापें ॥३॥
३७१४
जडलों तों आतां पायीं । होऊं काईं वेगळा ॥१॥
तुम्हीं संतीं कृपा केली । गंगे चाली ओघाची ॥ध्रु.॥
सांभाळिलों मायबापा । केलों तापावेगळा ॥२॥
वोरसें या जीव धाला । तुका ठेला मौन्य चि ॥३॥
३७१५
काळावरी सत्ता । ऐशा करितो वारता ॥१॥
तो मी हीणाहूनि सांडें । देवे दुर्‍हे काळतोंडें ॥ध्रु.॥
मानूनी भर्वसा । होतों दासा मी ऐसा ॥२॥
तुका म्हणे मान । गेलों वाढवूं थोरपण ॥३॥
३७१६
समर्थाचे सेवे कोठें नाहीं घात । पाहों नये अंत पांडुरंगा ॥१॥
आहे तैसी नीत विचारावी बरी । येऊनी भीतरी वास करा ॥ध्रु.॥
निढळ राखिलें तरी भयाभीत । हर्षामर्ष चित्त पावतसे ॥२॥
तुका म्हणे तरी कळेल निवाड । दर्शनाची चाड शुभकीर्ति ॥३॥
३७१७
बहु धीर केला । जाण न होसी विठ्ठला ॥१॥
आतां धरीन पदरीं । करीन तुज मज सरी ॥ध्रु.॥
जालों जीवासी उदार । उभा राहिलों समोर ॥२॥
तुका विनवी संतां । ऐसें सांगा पंढरिनाथा ॥३॥
३७१८
नेदावी सलगी न करावा संग । करी चित्ता भंग वेळोवेळा ॥१॥
सर्प शांतिरूप न म्हणावा भला । झोंबे खवळीला तात्काळ तो ॥२॥
तुका म्हणे दुरी राखावा दुर्जन । करावें वचन न घडे तें ॥३॥
३७१९
मज अभयदान देईं दातारा । कृपेच्या सागरा मायबापा ॥१॥
देहभाव तुझ्या ठेवियेला पायीं । आणीक मी कांहीं दुजें नेणें ॥ध्रु.॥
सेवाभक्तिहीन नेणता पतित । आतां माझे हित तुझ्या पायीं ॥२॥
तुका म्हणे माझें सर्व ही साधन । नाम संकीर्तन विठोबाचें ॥३॥
३७२०
करावा वर्षाव । तृषाक्रांत जाला जीव ॥१॥
पाहें आकाशाची वास । जाणता तूं जगनिवास ॥ध्रु.॥
संयोगें विस्तार । वाढी लागे तो अंकूर ॥२॥
तुका म्हणे फळें । चरणांबुजें तीं सकळें ॥३॥
३७२१
करीं ऐसी धांवाधांवी । चित्त लावीं चरणापें ॥१॥
मग तो माझा मायबाप । घेइल ताप हरूनी ॥ध्रु.॥
बहुतांच्या मतें गोवा । होऊं जीवा नेदावा ॥२॥
तुका म्हणे करुणाबोलें । धीर विठ्ठलें निघेना ॥३॥
३७२२
एकविध नारायण । तेथें विषमाचा सीण । पालटों चि भिन्न । नये अणुप्रमाण ॥१॥
अवघें सारावें गाबाळ । चुकवूनियां कोल्हाळ । आनंदाचें स्थळ । एकाएकीं एकांत ॥ध्रु.॥
कायावाचामन । स्वरूपीं च अनुसंधान । लक्ष भेदी बाण । येणे पाडें लवलाहो ॥२॥
तुका म्हणे आळस निद्रा । येथें देउनियां चिरा । देउनियां धीरा । मिठी जाणा जागृतीं ॥३॥
३७२३
हारपोनि गेली निशी । निद्रा कैसी न देखों ॥१॥
नारायणीं वसलें घर । निरंतर आनंद ॥ध्रु.॥
अवघा रुधविला ठाव । नेला वाव मी माझें ॥२॥
तुका म्हणे एके ठावीं । असूं नाहीं सीनाभिन्न ॥३॥
३७२४
पाहा कैसेकैसे । देवें उद्धरिले आनयासें ॥१॥
ऐका नवल्याची ठेव । नेणतां भक्तिभाव ॥ध्रु.॥
कैलासासी नेला । भिल्ल पानेडी बैसला ॥२॥
पांखांच्या फडत्कारीं । उद्धरुनी नेली घारी ॥३॥
खेचरें पिंडी दिला पाव । त्या पूजनें धाये देव ॥४॥
तुका म्हणे भोळा । स्वामी माझा हो कोंवळा ॥५॥
३७२५
अनुभव ऐसा । मज लागला सरिसा ॥१॥
पाठी बैसली सेजारीं । नव्हे शांत कोणे परी ॥ध्रु.॥
कोठें न लगे जावें । कांहीं घालावया ठावें ॥२॥
तुका म्हणे कोटि । दुःखाच्या च तये पोटीं ॥३॥
३७२६
पाठीवरी भार । जातो वाहूनियां खर ॥१॥
संत नेतील त्या ठाया । माझी आधीन त्यां काया ॥ध्रु.॥
मोटचौफळ । अंतीं उच्छिष्टाचें बळ ॥२॥
न संडीं मारग । येथें न चोरूनि अंग ॥३॥
आपुलिया सत्ता । चालविती नाहीं चिंता ॥४॥
कळवळिला तुका । घराचार येथें नका ॥५॥
३७२७
मागें पुढें जालों लाटा । अवघा मोटा सरळ ॥१॥
नाहीं कोठें रितें अंग । नित्य रंग नवा चि ॥ध्रु.॥
पोसिंद्याचे पडिलों हातीं । वोझें माती चुकली ॥२॥
जोगावलों पोटीं खर । पाठी भार वरि नाहीं ॥३॥
अवघिया मोकळ्या दिशा । नाहीं वोळसा कामाचा ॥४॥
संताचिये लोळें द्वारीं । पळती दुरी गोमाशा ॥५॥
कांहीं न साहेसा जाला । तुका नेला समर्थ ॥६॥
पातोगें महाद्वारीं । वरि झुली वाकळा ॥७॥
३७२८
करणें न करणें वारलें जेथें । जातों तेणें पंथें संतसंगें ॥१॥
संतीं हें पहिलें लाविलें निशाण । ते खुणा पाहोन गर्जें नाम ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हीं चला या चि वाटे । भरवशानें भेटे पांडुरंग ॥३॥
३७२९
कइंचें कारण । तृष्णा वाढविते सीण ॥१॥
काय करूनि ऐसा संग । सोसें चि तूं पांडुरंग ॥ध्रु.॥
रूपीं नाहीं गोडी । हांवे हांवे उर फोडी ॥२॥
तुका न पडे भरी । ऐशा वरदळाचे थोरी ॥३॥
३७३०
धन्य तो ग्राम जेथें हरिदास । धन्य तो चि वास भाग्य तया ॥१॥
ब्रम्हज्ञान तेथें असे घरोघरीं । धन्य त्या नरनारी चतुर्भुज ॥ध्रु.॥
नाहीं पापा रिघ काळाचें जीवन । हरिनामकीर्त्तन घरोघरीं ॥२॥
तुका म्हणे तिहीं तारिलें सकळां । आपल्या कोटिकुळासहित जीव ॥३॥
३७३१
मारूं नये सर्प संतांचिये दृष्टी । होतील ते कष्टी व्यापकपणें ॥१॥
एक सूत्र जीवशिवीं आइक्यता । रोम उपडितां अंग कांपे ॥ध्रु.॥
नाहीं साहों येत दुखाची ते जाती । परपीडा भूतीं साम्य जालें ॥२॥
तुका म्हणे दिला नीतीचा संकेत । पुजा नांवें चित्त सुखी तेणें ॥३॥
३७३२
भय होतें आम्हीपणें । पाठी येणें घातलें ॥१॥
अवघा आपुला चि देश । काळा लेश उरे चि ना ॥ध्रु.॥
समर्थाचें नाम घेतां । मग चिंता काशाची ॥२॥
तुका म्हणें नारायणें । जालें जिणें सुखाचें ॥३॥
३७३३
विषम वाटे दुरवरी । चालूनि परती घरी । मागील ते उरी । नाहीं उरली भयाची ॥१॥
मुख्य न व्हावा तो नाड । सेवटाचे हातीं गोड । सरलिया चाड । मग कैचे उद्वेग ॥ध्रु.॥
होता पहिला अभ्यास । समयीं घालावया कास । तेव्हां लटिके दोष । योगें अनुतापाच्या ॥२॥
तुका म्हणे आहे । बुद्धी केलियानें साहे । जवळी च पाहें । देव वाट स्मरणाची ॥३॥
३७३४
आतां कोठें धांवे मन । तुझे चरण देखिलिया ॥१॥
भाग गेला सीण गेला । अवघा जाला आनंदु ॥ध्रु.॥
प्रेमरसें बैसली मिठी । आवडी लाठी मुखासी ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां जोगें । विठ्ठल घोगें खरें माप ॥३॥
३७३५
विश्वीं विश्वंभर । बोले वेदांतींचा सार ॥१॥
जगीं जगदीश । शास्त्रें वदती सावकास ॥ध्रु.॥
व्यापिलें हें नारायणें । ऐसीं गर्जती पुराणें ॥२॥
जनीं जनार्दन । संत बोलती वचनें ॥३॥
सूर्याचिया परी । तुका लोकीं क्रीडा करी ॥४॥
३७३६
निरोधती परि न मोडे विकार । बहु हीं दुस्तर विषयद्वारें ॥१॥
राहातेति तुम्ही भरोनि अंतरीं । होतों तदाकारी निर्विषचि ॥ध्रु.॥
कृपेचिया साक्षी असती जवळी । वचनें मोकळीं सरत नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे ताळा मेळवणीपाशीं । विनंती पायापाशीं हे चि करीं ॥३॥
३७३७
अद्वय चि द्वय जालें चि कारण । धरिलें नारायणें भक्तिसुख ॥१॥
अपरोक्ष आकार जाला चतुर्भुज । एकतत्व बीज भिन्न नाहीं ॥ध्रु.॥
शून्य निरशुन्यी राहिलें निर्मळ । तें दिसे केवळ इटेवरी ॥२॥
सुखें घ्यावें नाम वदना ही चाड । सरिता वापी आड एक पाणी ॥३॥
तुका म्हणे मी च आहें तेणें सुखें । भेद नाहीं मुखें नाम गातों ॥४॥
३७३८
उदार चक्रवर्ती । वैकुंठीचा भूपति । पुंडलिकाचिया प्रीती । विटेवरी राहिला ॥१॥
सर्वसिद्धीचा दातार । सवें आणिला परिवार । भक्त अभयंकर । घ्याघ्या ऐसें म्हणतसे ॥ध्रु.॥
जेणें हें विश्व निमिऩलें । महर्षीदेवा संस्थापिलें । एकवीस स्वर्गांतें धरिलें । सत्तामात्रें आपुलिया ॥२॥
तुका म्हणे कृपावंत । इच्छिले पुरवी अर्थ । रिद्धिसिद्धिमुक्ती देतसे । शेखीं संग आपुला ॥३॥
३७३९
सकलगुणें संपन्न । एक देवाचें लक्षण ॥१॥
वरकड कोठें कांहीं । एक आहे एक नाहीं ॥ध्रु.॥
षड्गुण ऐश्वर्य संपन्न । एक भगवंतीं जाण ॥२॥
तुका म्हणे जेंजें बोला । तेंतें साजे या विठ्ठला ॥३॥
३७४०
वैकुंठींचें सुख पंढरिये आलें । अवघें पुंडलिकें सांटविलें ॥१॥
घ्या रे घ्या रे माझे बाप । जिव्हा घेउनि खरें माप। करा एक खेप । मग करणें न लगे ॥ध्रु.॥
विषय गुंडोनी ठेवीं पसारा । मग धांव घ्या पंढरपुरा ॥२॥
जंव आहे आयुष्याचा लेश । तंव करीं पंढरीचा वास ॥३॥
अळस न करीं लाभाचा । तुका विनवी कुणबियाचा ॥४॥
३७४१
देवाचें चरित्र नाठवे सर्वथा । विनोदार्थ कथा गोड वाटे ॥१॥
हातावरि हात हासोनि आफळी । वाजवितां टाळी लाज वाटे ॥२॥
तुका म्हणे थुंका त्याच्या तोंडावरि । जातो यमपुरी भोगावया ॥३॥
३७४२
अद्वैतीं तों माझें नाहीं समाधान । गोड हे चरण सेवा तुझी ॥१॥
करूनी उचित देई हें चि दान । आवडे कीर्तन नाम तुझें ॥ध्रु.॥
देवभक्तपण सुखाचा सोहळा । ठेवुनी निराळा दावी मज ॥२॥
तुका म्हणे आहे तुझें हें सकळ । कोणी एके काळें देई मज ॥३॥
३७४३
हें चि माझें तप हें चि माझें दान । हें चि अनुष्ठान नाम तुझें ॥१॥
हें चि माझें तीर्थ हें चि माझें व्रत । सत्य हें सुकृत नाम तुझें ॥ध्रु.॥
हा चि माझा धर्म हें चि माझें कर्म । हा चि नित्यनेम नाम तुझें ॥२॥
हा चि माझा योग हा चि माझा यज्ञ । हें चि जपध्यान नाम तुझें ॥३॥
हें चि माझें ज्ञान श्रवण मनन । हें चि निजध्यासन नाम तुझे ॥४॥
हा चि कुळाचार हा चि कुळधर्म । हा चि नित्यनेम नाम तुझें ॥५॥
हा माझा आचार हा माझा विचार । हा माझा निर्धार नाम तुझें ॥६॥
तुका म्हणे दुजें सांगायासि नाहीं । नामेंविण कांहीं धनवित्त ॥७॥
३७४४
कोण साक्षीविण । केलें उद्धारा भजन ॥१॥
ऐसें सांगा जी दातारा । माझी भक्ति परंपरा ॥ध्रु.॥
कोणें नाहीं केली आळी । ब्रम्हज्ञानाहुनि वेगळी ॥२॥
कोणाचें तों कोड । नाहीं पुरविला लाड ॥३॥
कोणाच्या उद्धारा । केला विलंब माघारा ॥४॥
तुका म्हणे भिन्न । कांहो बोले साक्षीविण ॥५॥
३७४५
सुखरूप चाली । हळूहळू उसंतिली ॥१॥
बाळगोपाळाची वाट । सेवे सेवकता नीट ॥ध्रु.॥
जरी झाला श्रम । तरी पडों नये भ्रम ॥२॥
तुका म्हणे दासां । देव सरिसासरिसा ॥३॥
३७४६
चुकली ते वाट । पुढें सांपडवी नीट ॥१॥
म्हणउनी गर्भवास । नेणती ते हरिचे दास ॥ध्रु.॥
संचिताचा संग । काय जाणों पावें भंग ॥२॥
तुका म्हणे दृष्टी । उघडितों नव्हे कष्टी ॥३॥
३७४७
कइं तो दिवस देखेन डोळां । कल्याण मंगळामंगळाचें ॥१॥
आयुष्याच्या शेवटीं पायांसवे भेटी । कळिवरें तुटी जाल्या त्वरे ॥ध्रु.॥
सरो हें संचित पदरींचा गोवा । उताविळे देवा मन जालें ॥२॥
पाउलापाउलीं करितां विचार । अनंतविकार चित्ता अंगीं ॥३॥
म्हणउनि भयाभीत होतो जीव । भाकितसें कींव अटाहासें ॥४॥
तुका म्हणे होइल आइकिलें कानीं । तरि चक्रपाणी धांव घाला ॥५॥
दुःखाच्या उत्तरीं आळविले पाय । पाहणें तों काय अजून अंत ॥६॥
३७४८
कळों येतें वर्म । तरी न पवतों श्रम ॥१॥
तुम्हां शिरीं होता भार । आम्हां कैचा संचार ॥ध्रु.॥
होतें अभयदान । तरी स्थिर होतें मन ॥२॥
तुका म्हणे पाहें । ऐसी वाट उभा आहे ॥३॥
३७४९
वारंवार हा चि न पडावा विसर । वसावें अंतर तुमच्या गुणीं ॥१॥
इच्छेचा ये दाता तूं एक समर्था । अगा कृपावंता मायबापा ॥ध्रु.॥
लाभाचिये वोढी उताविळे मन । त्यापरि चिंतन चरणाचें ॥२॥
तुका म्हणे जीवी जीवन ओलावा । पांडुरंगे दावा शीघ्र आतां ॥३॥
३७५०
आइका माझीं कवतुकउत्तरें । देउनी सादरें चित्त देवा ॥१॥
वोरसें आवडी आलों पायापासीं । होय तें मनेसीं सुख कीजे ॥ध्रु.॥
तुमचें न भंगे सवाौत्तमपण । करितां समाधान लेंकराचें॥२॥
तुका म्हणे जरी बोलतों बोबडें । तरी वाडे कोडें कवतुक ॥३॥
३७५१
जन्मा आलियाचा लाभ । पद्मनाभदरुषणें ॥१॥
पाठीलागा येतो काळ । तूं कृपाळु माउली ॥ध्रु.॥
कोण्या उपायें हें घडे । भव आंगडें सुटकेचें ॥२॥
बहु उसंतीत आलों । तया भ्यालों स्थळासी ॥३॥
तुका म्हणे तूं जननी । ये निर्वाणी विठ्ठले ॥४॥
३७५२
नाहीं गुणदोष लिंपों देत अंगीं । झाडितां प्रसंगीं वरावरी ॥१॥
निकटवासिया आळवितों धांवा । तेथूनियां देवा सोडवूनी ॥ध्रु.॥
उमटे अंतरीं तें करूं प्रगट । कळोनी बोभाट धांव घालीं ॥२॥
तुका म्हणे तरि वांचलों या काळें । समर्थाचे बळें सुखी असों ॥३॥
३७५३
आतां येणें पडिपाडें । रस सेवूं हा निवाडें । मुंगी नेली गोडें । ठेविलिये अडचणी ॥१॥
तैसें होय माझ्या जीवा । चरण न सोडीं केशवा । विषयबुद्धि हेवा । वोस पडो सकळ ॥ध्रु.॥
भुकेलिया श्वाना । गांठ पडे सवें अन्ना । भुकों पाहे प्राणा । परि तोंडिंची न सोडी ॥२॥
काय जिंकियेलें मन । जीवित्व कामातुरा तृण । मागे विभिचारिण । भक्ती तुका ये जाती ॥३॥
३७५४
न पवीजे तया ठाया । आलों कायाक्लेशेसीं ॥१॥
आतां माझें आणीं मना । नारायणा ओजेचें ॥ध्रु.॥
बहु रिणें पिडिलों फार । परिहार करावा ॥२॥
तुका म्हणे निर्बळशक्ति । काकुलती म्हुण येतों ॥३॥
३७५५
बहु फिरलों ठायाठाव । कोठें भाव पुरे चि ना ॥१॥
समाधान तों पावलों । उरलों बोलों यावरि ॥ध्रु.॥
घे गा देवा आशीर्वाद । आमुच्या नांद भाग्यानें ॥२॥
तुका म्हणे जेवूं आधी । खवखव मधीं सारावी ॥३॥
३७५६
कोण येथें रिता गेला । जो जो आला या ठाया ॥१॥
तातडी ते काय आतां । ज्याची चिंता तयासी ॥ध्रु.॥
नांवासाटीं नेघें भार । न लगे फार वित्पित्त ॥२॥
तुका म्हणे न लगे जावें । कोठें देवें सुचनें ॥३॥
३७५७
इंिद्रयाचें पुरे कोड । तें चि गोड पुढती ही ॥१॥
जावें म्हणती पंढरपुरा । हा चि बरा संसार ॥ध्रु.॥
बैसलें तें मनामुळीं । सुख डोळीं देखिलें ॥२॥
तुका म्हणे देती कान । वाणावाण निवडूनी ॥३॥
३७५८
आतां देवा मोकळिलें । तुम्ही भलें दिसेना ॥१॥
आतां नाहीं जीवभाव । उरला ठाव वेगळा ॥ध्रु.॥
सांभाळुन घ्यावें देवा । आपणासवा यावरि ॥२॥
तुका म्हणे नग्न भाज । तरि ते लाज स्वामीसी ॥३॥
३७५९
आशाबद्ध आम्ही भाकितसों कींव । तत्पर हा जीव कार्यापाशीं ॥१॥
प्रतिउत्तराची पाहातसें वाट । करूनि बोभाट महाद्वारीं ॥ध्रु.॥
आपुल्या उचितें करूनियां ठेवीं । संबंध गोसावी तोडोनियां ॥२॥
तुका म्हणे एक जालिया निवाड । कोण बडबड करी मग ॥३॥
३७६०
खद्योतें फुलविलें रविपुढें ढुंग । साक्षी तंव जग उभयतां ॥१॥
आपल्या आपण नाहीं शोभों येत । चार करी स्फीत दाखवूनि ॥ध्रु.॥
खाणार ताकाचें आसातें माजीरें । आपणें चि अधीर कळों येतें ॥२॥
तुका म्हणे जळो मैंदाची मवाळी । दावूनियां नळी कापी सुखें ॥३॥
३७६१
नाहीं सरों येत कोरडएा उत्तरीं । जिव्हाळ्याची बरी ओल ठायीं ॥१॥
आपुलिया हिता मानिसी कारण । सत्या नारायण साहे असो ॥ध्रु.॥
निर्वाणीं निवाड होतो आगीमुखें । तप्त लोह सुखें धरितां हातीं ॥२॥
तुका म्हणे नेम न टळतां बरें । खर्‍यासी चि खरें ऐसें नांव ॥३॥
३७६२
आलों उल्लंघुनि दुःखाचे पर्वत । पायांपाशीं हित तुमच्या तरी ॥१॥
न देखेल लासा दुःखी होतें मन । कठिणें कठिण वाटतसे ॥ध्रु.॥
नव्हे सांडी परि वाटतें निरास । न ये माझा दिस संकल्पाचा ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हीं सदैव जी देवा । माझ्या हा चि जीवा एक ठाव ॥३॥
३७६३
किती सोसिती करंटीं । नेणों संसाराची आटी । सर्वकाळ पोटीं । चिंतेची हळहळ ॥१॥
रिकामिया तोंडें राम । काय उच्चारितां श्रम । उफराटा भ्रम । गोवी विषय माजिरा ॥ध्रु.॥
कळतां न कळे । उघडे झाकियेले डोळे । भरलें त्याचे चाळे । अंगीं वारें मायेचें ॥२॥
तुका म्हणे जन । ऐसें नांवबुद्धिहीन । बहुरंगें भिन्न । एकीं एक निमलें ॥३॥
३७६४
मंगळाचा मंगळ सांटा । विट तोटा नेणे तें ॥१॥
हें भरा सातें आलें । भलें भलें म्हणवावें ॥ध्रु.॥
जनीं जनार्दन वसे । येथें दिसे तें शुद्ध ॥२॥
तुका म्हणे बहुतां मुखें । खरें सुखें ठेवावें ॥३॥
३७६५
नामाचा महिमा बोलिलों उत्कर्ष । अंगा कांहीं रस न ये चि तो ॥१॥
कैसें समाधान राहे पांडुरंगा । न लगे चि अंगा आणी कांहीं ॥ध्रु.॥
लाभाचिये अंगीं सोस कवतुकें । फिक्याचें तें फिकें वेवसाव ॥२॥
तुका म्हणे करा आपुला महिमा । नका जाऊं धर्मावरि माझ्या ॥३॥
३७६६
हें चि वारंवार । पडताळुनी उत्तर ॥१॥
करितों पायांसी विनंती । नुपेक्षावें कमळापती ॥ध्रु.॥
गंगोदकें गंगे । अर्घ्य द्यावें पांडुरंगे ॥२॥
जोडोनियां हात । करी तुका प्रणिपात ॥३॥
३७६७
अवचित या तुमच्या पायां । देवराया पावलों ॥१॥
बरवें जालें देशाउर । आल्या दुर सारिखें ॥ध्रु.॥
राहोनियां जातों ठाया । आलियाची निशानी ॥२॥
तुका म्हणे चरणसेवा । जोडी हेवा लाधली ॥३॥
३७६८
आतां पाविजेल घरा । या दातारा संगती ॥१॥
पायावरि ठेवूं माथा । सर्वथा हा नुपेक्षी ॥ध्रु.॥
येथून तेथवरि आतां । नाहीं सत्ता आणिकांची ॥२॥
तुका म्हणे चक्रपाणी । शिरोमणी बळियांचा ॥३॥
३७६९
बरवें माझ्या केलें मनें । पंथें येणें निघालें ॥१॥
अभयें च जावें ठाया । देवराया प्रतापें ॥ध्रु.॥
साधनाचा न लगे पांग । अवघें सांग कीर्तन ॥२॥
तुका म्हणे सत्ता थोरी । कोण करी खोळंबा ॥३॥
३७७०
मागें पुढें नाहीं । दुजें यावेगळें कांहीं ॥१॥
नाहीं उरलें आणीक । केला झाडा सकळिक ॥ध्रु.॥
विश्वासावांचून । नांवें दुजियाचे शून्य ॥२॥
देवाविण कांहीं । तुका म्हणे उरी नाहीं ॥३॥
३७७१
वैराग्याचा अंगीं जालासे संचार । इच्छी वनांतर सेवावया ॥१॥
कां जी याचें करूं नये समाधान । वियोगानें मन सिणतसे ॥ध्रु.॥
नये चि यावया पंढरीचें मूळ । न देवे चि माळ कंठींची ही ॥२॥
तुका म्हणे जालें अप्रीतीचें जिणें । लाजिर हें वाणें सेवा करी ॥३॥
३७७२
आळिकरा कोठें साहातें कठिण । आपुला तें प्राण देऊं पाहे ॥१॥
सांभाळावें मायबापें कृपादृष्टी । पीडितां तो दृष्टी देखों नये ॥ध्रु.॥
अंतरलों मागें संवसारा हातीं । पायांपें सरतीं जालों नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे तुम्ही विचारा जी देवा । ठेवाल तें ठेवा कोणे परी ॥३॥
३७७३
स्वप्नींचें हें धन हातीं ना पदरीं । प्रत्यक्ष कां हरि होऊं नये ॥१॥
आजुनि कां करा चाळवाचाळवी । सावकाशें द्यावी सत्य भेटी ॥ध्रु.॥
बोलोनियां फेडा जीवींची काजळी । पाहेन कोमळीं चरणांबुजें ॥२॥
तुका म्हणे माझ्या जीवींचिया जीवा । सारूनियां ठेवा पडदा आतां ॥३॥
३७७४
येतील अंतरा शिष्टाचे अनुभव । तळमळी जीव तया सुखा ॥१॥
आतां माझा जीव घेउनियां बळी । बैसवावें वोळी संतांचिये ॥ध्रु.॥
विस्तारिली वाचा फळेंविण वेल । कोरडे चि बोल फोस वांझे ॥२॥
तुका म्हणे आलों निर्वाणा च वरी । राहों नेदीं उरी नारायणा ॥३॥
३७७५
म्हणउनि काय जीऊं भक्तपण । जायाचीं भूषणें अळंकार ॥१॥
आपुल्या कष्टाची करूनियां जोडी । मिरवीन उघडी इच्छावसें ॥ध्रु.॥
तुके तरि तुकीं खर्‍याचे उत्तम । मुलाम्याच्या भ्रम कोठवरि ॥२॥
तुका म्हणे पुढें आणि मागें फांस । पावें ऐसा नास न करीं देवा ॥३॥
३७७६
आपण चि व्हाल साहे । कसियाला हे धांवणी ॥१॥
भाकिली ते उरली कींव । आहे जीव जीवपणें ॥ध्रु.॥
आहाच कैंचा बीजा मोड । प्रीति कोड वांचूनि ॥२॥
तुका म्हणे दंडिन काया । याल तया धांवणिया ॥३॥
३७७७
निश्चितीनें होतों करुनियां सेवा । कां जी मन देवा उद्वेगिलें ॥१॥
अनंत उठती चित्ताचे तरंग । करावा हा त्याग वाटतसे ॥ध्रु.॥
कोण तुम्हांविण मनाचा चाळक । दुजें सांगा एक नारायणा ॥२॥
तुका म्हणे माझा मांडिला विनोद । करऊं नेणें छंद कराल काइ ॥३॥
३७७८
आश्वासावें दास । तरी घडे तो विश्वास ॥१॥
नाहीं चुकत चाकरी । पुट लाडे शोचे थोरी ॥ध्रु.॥
स्वामीच्या उत्तरें । सुख वाटे अभयें करें ॥२॥
न मगें परि भातें । तुका म्हणे निढळि रितें ॥३॥
३७७९
जेणें होय हित । तें तूं जाणसी उचित ॥१॥
मज नको लावूं तैसें । वांयां जायें ऐसें पिसें ॥ध्रु.॥
धरितोसी सत्ता । होसी सकळ जाणता ॥२॥
चतुराच्या राया । अंगीकारावें तुकया ॥३॥
३७८०
राहे उभा वादावादीं । तरी फंदीं सांपडे ॥१॥
लव्हाळ्यासी कोठें बळ । करिल जळ आपुलें ॥ध्रु.॥
कठिणासी बळजोडा । नम्र पीडा देखेना ॥२॥
तुका म्हणे सर्वरसीं । मिळे त्यासी गोत तें ॥३॥
३७८१
म्हणउनि जाली तुटी । नाहीं भेटी अहंकारें ॥१॥
दाखविलें देवें वर्म । अवघा भ्रम नासला ॥ध्रु.॥
हातें मुरगाळितां कान । नाहीं भिन्न वेदना ॥२॥
तुका म्हणे एकांतसुखें । अवघें गोतें गुंतलें ॥३॥
३७८२
न पडो आतां हाडीं घाव । मध्यें कींव नासक ॥१॥
करविली आत्महत्या । जीवा कां द्वंदाचा ॥ध्रु.॥
आशापाशीं गुंतला गळा । तेणें कळाहीन जालों ॥२॥
तुका म्हणे लावूं मुळी । जीवकुळी थोरेसी ॥३॥
३७८३
सामावे कारण । नाहीं सोसत धरणें ॥१॥
लादी थींके लाजिरवाणी । हीनकमाईंची घाणी ॥ध्रु.॥
पुष्प जवळी नाका । दुगपधीच्या नांवें थुंका ॥२॥
तुका म्हणे किती । उपदेशहीन जाती ॥३॥
३७८४
असाल ते तुम्ही असा । आम्ही सहसा निवडों ना ॥१॥
अनुसरलों एका चित्तें । हातोंहातें गींवसित ॥ध्रु.॥
गुणदोष काशासाटीं । तुमचे पोटीं वागवूं ॥२॥
तुका म्हणे दुजें आतां । कोठें चित्ता आतळों ॥३॥
३७८५
सोंवळा होऊं तों वोंवळें जडलें । सांडीमांडी बोलतोंडीं बीजीं ॥१॥
एकसरीं केलीं कळिवरें साटी । आतां नका तुटी पायांसवें ॥ध्रु.॥
संकल्पीं विकल्प पापाचा सुकाळ । रज्जुसर्प मूळ मरणाचें ॥२॥
तुका म्हणे हें तूं ब्रम्हांड चाळिता । मी कां करूं चिंता पांडुरंगा ॥३॥
३७८६
आहे तैसा आतां आहे ठायीं बरा । ठेविलों दातारा उचितें त्या ॥१॥
वचनाचा भार पडिलिया शिरीं । जालें मग भारी उतरेना ॥ध्रु.॥
अबोल्याची सवे लावुनियां मना । फाकों नेदीं गुणा ऐसें करूं ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां गोंवळ्याचा संग । राखतें तें अंग जाणतसों ॥३॥
३७८७
तूं माझा कोंवसा । परी न कळे या धसां ॥१॥
कूट खाती मागें पुढें । जाती नरयेगांवा पुढें ॥ध्रु.॥
माझी म्हणती कवी । निषेधुनि पापी जीवीं ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । आतां कोण लेखी जगा ॥३॥
३७८८
दर्पणासी बुजे । नखटें तोंड पळवी लाजे ॥१॥
गुण ज्याचे जो अंतरीं । तो चि त्यासी पीडा करी ॥ध्रु.॥
चोरा रुचे निशी । देखोनियां विटे शशी ॥२॥
तुका म्हणे जन । देवा असे भाग्यहीन ॥३॥
३७८९
म्हणउनि शरण जावें । सर्वभावें देवासी ॥१॥
तो हा उतरील पार । भवदुस्तरनदीचा ॥ध्रु.॥
बहु आहे करुणावंत । अनंत हें नाम ज्या ॥२॥
तुका म्हणे साक्षी आलें । तरी केलें प्रगट ॥३॥
३७९०
ऐसीं वर्में आम्हां असोनियां हातीं । कां होऊं नेणतीं दिशाभुली ॥१॥
पोटाळुनी पाय कवळीन उभा । कृपे पद्मनाभा हालों नेदीं ॥ध्रु.॥
आपुले इच्छेसी घालीन संपुष्टीं । श्रीमुख तें दृष्टी न्याहाळीन ॥२॥
तुका म्हणे बहु सांडियेलीं मतें । आपुल्या पुरतें धरुनी ठेलों ॥३॥
३७९१
रत्नाच्या वोवणी कांचे ऐशा घरी । आव्हेरुनी दुरी अधिकारें ॥१॥
जातिस्वभाव आला डोळ्यां आड । तया घडे नाड न कळतां ॥ध्रु.॥
कामधेनु देखे जैशा गाईंम्हैसी । आणिकांतें ऐसी करोनियां ॥२॥
तुका म्हणे काय बोलोनियां फार । जयाचा वेव्हार तया साजे ॥३॥
३७९२
तरी च हीं केलीं । दानें वाईंट चांगलीं ॥१॥
येक येक शोभवावें । केलें कवतुक देवें ॥ध्रु.॥
काय त्याची सत्ता । सूत्र आणीक चाळिता ॥२॥
तुका म्हणे धुरें । डोळे भरिले परि खरें ॥३॥
३७९३
अंधळें तें सांगे सांगितल्या खुणा । अनुभव देखणा प्रगट त्या ॥१॥
नांदणुक सांगे वडिलाचें बळ । कैसा तो दुर्बळ सुख पावे ॥२॥
तुका म्हणे नांदों आपल्या प्रतापें । तयासी लोकांपें स्तुती सांगों ॥३॥
३७९४
करी आणिकांचा अपमान । खळ छळवादी ब्राम्हण। तया देतां दान । नरका जाती उभयतां ॥१॥
तैसें जालें दोघांजणां । मागतिया यजमाना । जाळियेलें वनां । आपणासहित कांचणी ॥ध्रु.॥
घडितां दगडाची नाव । मोल क्लेश गेले वाव । तरता नाहीं ठाव । बुडवी तारूं तरतीया ॥२॥
चोरा दिधला सांटा । तेणें मारियेल्या वाटा । तुका म्हणे ताठा । हें तंव दोघे नाडती ॥३॥
३७९५
जळो ते जाणींव जळो ते शाहाणींव । राहो माझा भाव विठ्ठलपायीं ॥१॥
जळो तो आचार जळो तो विचार । राहो मन स्थीर विठ्ठलपायीं ॥ध्रु.॥
जळो हा लौकिक जळो दंभमान । लागो जीव ध्यान विठ्ठलाचें ॥२॥
जळो हें शरीर जळो हा संबंध । राहो परमानंद माझा कंठीं ॥३॥
तुका म्हणे येथे अवघें चि होय । धरीं मना सोय विठोबाची ॥४॥
३७९६
विश्वास धरूनि राहिलों निवांत । ठेवूनियां चित्त तुझे पायीं ॥१॥
तरावें बुडावें तुझिया वचनें । निर्धार हा मनें केला माझा ॥ध्रु.॥
न कळे हें मज साच चाळविलें । देसी तें उगलें घेइन देवा ॥२॥
मागणें तें सरे ऐसें करीं देवा । नाहीं तरी सेवा सांगा पुढें ॥३॥
करावें कांहीं कीं पाहावें उगलें । तुका म्हणे बोलें पांडुरंगा ॥४॥
३७९७
देवाचिये पायीं देई मना बुडी । नको धांवों वोढी इंिद्रयांचे ॥१॥
सर्व सुखें तेथें होती एकवेळे । न सरती काळें कल्पांतीं ही ॥ध्रु.॥
जाणें येणें खुंटे धांवे वेरजार । न लगे डोंगर उसंतावे ॥२॥
सांगन तें तुज इतुलें चि आतां । मानी धन कांता विषतुल्य ॥३॥
तुका म्हणे तुझे होती उपकार । उतरों हा पार भवसिंधु ॥४॥
३७९८
आम्ही विठ्ठलाचे दास जालों आतां । न चले हे सत्ता आणिकांची ॥१॥
नावरे तयासी ऐसें नाहीं दुजें । करितां पंढरिराजें काय नव्हे ॥ध्रु.॥
कोठें तुज ठाव घ्यावयासी धांवा । मना तूं विसावा घेईं आतां ॥२॥
इंिद्रयांची वोढी मोडिला व्यापार । ज्या अंगें संचार चाळी तुज ॥३॥
तुका म्हणे आम्ही जिंकोनियां काळ । बैसलों निश्चळि होऊनियां ॥४॥
३७९९
सांगतों तरि तुम्ही भजा रे विठ्ठला । नाहीं तरि गेला जन्म वांयां ॥१॥
करितां भरोवरी दुरावसी दुरी । भवाचिये पुरीं वाहावसी ॥२॥
कांहीं न लगे एक भाव चि कारण । तुका म्हणे आण विठ्ठलाची ॥३॥
३८००
शब्दज्ञानी येऊं नेदीं दृष्टीपुढें । छळवादी कुडे अभक्त ते ॥१॥
जळो ते जाणींव जळो त्याचे दंभ । जळो त्याचें तोंड दुर्जनाचें ॥२॥
तुका म्हणे येती दाटूनि छळाया । त्यांच्या बोडूं डोया न धरूं भीड ॥३॥